τολμά να τιτλοφορήσει την Ελλάδα ως “κράτος, μάλλον λιγότερο ευρωπαϊκό απ’ όσο φαίνεται” και όταν το περιεχόμενο του εν λόγω άρθρου, είναι μία κάκιστη περίληψη μίας ιστορίας που, οι συγγραφείς δεν έχουν ζήσει. Αισθάνομαι ταπεινωμένος ως γάλλος, όταν συμπατριώτες μου πράττουν τέτοιο κακό στην Ιστορία και εκθρέφουν το μύθο του ψεύτη και πονηρού έλληνα.
Δεν θέλω να ασχοληθώ παρά με ορισμένα σημεία. Εάν η Ελλάδα δεν είναι ευρωπαϊκό κράτος, ποιος αξίζει τέτοιον τίτλο; Η βάρβαρη Γερμανία ή η ύπουλη Αλβιώνα την οποία, ο μεγαλύτερος ποιητής της, ο Βύρωνας, κατηγορούσε ήδη για τη λεηλασία της χώρας του Ομήρου; Πιο ευρωπαϊκή η Αγγλία, η οποία δεν επιθυμεί καμία αλληλεγγύη της Ευρώπης και πρωτίστως καμία η οποία θα της κόστιζε χρηματικά; Δεν είναι εκείνη που επέστρεψε στην Ελλάδα το στρατό και το βασιλιά, στη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, προξενώντας μία καταστροφή που, θα πλήρωνε η χώρα (σ.τ.μ. η Ελλάδα) πανάκριβα, μια χώρα που μπορεί ωστόσο να καυχηθεί ότι είχε την πιο υποδειγματική αντίσταση ενάντια στους κατακτητές Ναζί; Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που γεννήθηκε η Ευρωπαϊκή ιδέα και αμφιβάλλω ότι μπορούμε να μοιράζουμε πιστοποιητικά ευρωπαϊσμού.
Η ιδέα, όπως και το γεωγραφικό της περιεχόμενο, αφορά το να κατασκευάσουμε και δεν πρόκειται για κάτι άυλο. Ο Β. Ζισκάρ Ντ’ Εσταίν υποστήριξε την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρώπη επειδή, όπως λέει, η δημοκρατία και ο πολιτισμός προέρχονται από αυτό το κράτος. Έστω κι αν, παρόλο που θα μπορούσαν πολλά να ειπωθούν για την Αθηναϊκή δημοκρατία, περιελάμβανε τη δουλεία και τον ιμπεριαλισμό. Αλλά η έμφαση έχει τοποθετηθεί εσφαλμένα, επειδή το πρόβλημα δεν είναι να γνωρίζουμε πού γεννήθηκε η δημοκρατία, το πρόβλημα είναι να αναγνωρίζουμε ότι ο ελληνικός πολιτισμός, ή ας πούμε ο ελληνορωμαϊκός, είναι το μοναδικό κοινό υλικό συνοχής (σ.τ.μ. “τσιμέντο”), σε μια ιστορία που αποτελείται από εχθρότητες και παγκοσμίους πολέμους. Αυτός ο διάσημος ελληνικός πολιτισμός, έχει εκθρέψει την Αναγέννηση, τις τέχνες και τα γράμματα, τους κλασσικούς μας (σ.τ.μ. της Γαλλίας) του 17ου αιώνα και έχει γονιμοποιήσει τις ελίτ του 18ου αιώνα, που συγκλονίσει τον κόσμο.
Ο 19ος αιώνας, έπαιξε θεμελιώδη ρόλο στην διάδοση των ελληνικών τεχνών και γραμμάτων, δημιουργώντας ένα “νεοκλασικό” ρεύμα, το οποίο ξανασυναντάμε στο Εδιμβούργο – που υπήρξε ένα από τα κέντρα και όπου υπήρχε η βούληση για την κατασκευή ενός Παρθενώνα – αλλά επίσης στο Ratisbonne (σ.τ.μ. Regensburg, πόλη της Βαυαρίας), όπου η Βαλχάλα, γιορτάζοντας τη νίκη των γερμανών επί των στρατευμάτων του Ναπολέοντα, είναι ένα αντίγραφο ελληνικού ναού.
Η σύγχρονη τέχνη, από το 1900 έχει χτιστεί ως αντίδραση ενάντια στον “κλασικισμό” και δεν μπορεί κανείς παρά να χαίρεται, επειδή το μάθημα της ελληνικής τέχνης ήταν η άμιλλα και η ελευθερία. Ο πολιτισμός των ελίτ μας εκσυγχρονίστηκε και τα λατινικά, όπως τα ελληνικά, δεν διδάσκονται στα σχολεία μας παρά ελάχιστα (σ.τ.μ. “οριακά”). Μακριά από μένα η επιθυμία της ανακατασκευής ενός πολιτισμού της ελίτ, που σήμερα εκθρέφεται από μία πολυμορφία λογοτεχνική ή καλλιτεχνική, σε έναν παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον: αυτό αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη επιτεύγματα αυτού που ονομάζεται «μετα-νεωτερικότητα». Ωστόσο, αυτοί οι μετασχηματισμοί δεν επηρεάζουν καθόλου τη θέση της Ελλάδας στο κέντρο της Ευρώπης, επειδή πρόκειται για μία εκ των πιο ζωντανών και φωτεινών εστιών του ευρωπαϊκού πολιτισμού: αξιομνημόνευτες προσωπικότητες σε όλους τους τομείς, και όχι μόνο στην ποίηση, μία σχολή πρωτότυπης ζωγραφικής από τον Θεόφιλο έως τον Τσαρούχη, δια μέσω του Εγγονόπουλου, φιλόσοφοι όπως ο Καστοριάδης. Δείτε ποιοι έχουν μεταφραστεί στην Ελλάδα: ο Βερνάν, ο Φουκώ και ο Ντεριντά. Δείτε πού έχουν διαμορφωθεί οι άριστοι: στη μέση των ιστορικών, το EHESS έπαιξε μεγάλο ρόλο και θα βρείτε στην Ελλάδα μία γενιά αξιόλογων ιστορικών που συμμετέχουν στην ανανέωση της επιστήμης (σ.τ.μ. της Ιστορίας).
Λοιπόν, πρέπει να υπερασπιστούμε όλους τους ψεύτες και τους κλέφτες επειδή κάποτε (σ.τ.μ. μέσα στο χρόνο) εφηύραν τη λέξη δημοκρατία; Θα μπορούσαν πολλά άλλα πράγματα να τεθούν σε αυτή τη ζυγαριά: η φιλοσοφία (στη Δύση), η Ιστορία, το θέατρο. Υπάρχουν άνθρωποι (σ.τ.μ. άνδρες και γυναίκες) σήμερα, σε αυτή τη χώρα (σ.τ.μ. στην Ελλάδα) ανάμεσα στους πιο καλλιεργημένους και τους πιο πολιτισμένους που έχω γνωρίσει. Δεν υποστηρίζω ότι οι “βάρβαροι” τους βάζουν στην άκρη (σ.τ.μ. στον “πάγκο”) της Ευρώπης. Ως προς τους θλιβερούς κομπιναδόρους, σε ποια χώρα δεν βρίσκονται, και πού δεν έχουν διασπαθίσει ντουζίνες δισεκατομμυρίων εσχάτως;
Δεν πρόκειται για το να μάθουμε εάν η Ελλάδα είναι περισσότερο ή λιγότερο ευρωπαϊκή, από τη στιγμή που τα θεμέλια της ίδιας της Ευρώπης δεν θα υπήρχαν χωρίς τον Ελληνισμό. Ας ξαναθυμηθούμε ότι η Ευρώπη είναι μία πριγκήπισσα της Φοινίκης την οποία έκλεψαν οι Κρήτες και ξεκίνησαν έτσι μία από τις πρώτες διαμάχες μεταξύ της Ανατολής και της Δύσης. Η Ευρώπη συνεπώς, διαθέτει εξίσου ρίζες ανατολίτικες, ένας μύθος πολύ χρήσιμος, σε αυτούς τους καιρούς της ανάμιξης (σ.τ.μ. του υβριδισμού) των πληθυσμών. Η Ευρώπη, δεν έχει ως υλικό συνοχής τις τράπεζες και τους τραπεζίτες, έχει ως συνεκτικό υλικό έναν πολιτισμό, και ο ελληνικός πολιτισμός είναι ένα από τα συστατικά που μας ενώνουν, τα οποία, φευ, είναι λίγα!
Ζήτω η Ελλάδα, και ας μην αφήσουμε τους τεχνοκράτες να γονατίσουν τους φίλους και τους αδελφούς (σ.τ.μ. τους έλληνες), πόσο μάλλον, να εξευτελίσουν εκείνους κι εμάς.
***
Πρωτότυπο:
par ETIENNE ROLAND, Ancien directeur de l’Ecole française d’Athènes, professeur émérite d’archéologie grecque, Paris I Panthéon-Sorbonne
16.11.11
je me sens profondément humilié dans mon philhellénisme quand un journal ose titrer que la Grèce est un « pays peut-être moins “européen” qu’il n’y paraît » et que le contenu de cet article est un mauvais résumé d’une histoire que les auteurs n’ont pas vécue ; je suis humilié comme Français que des compatriotes fassent si mal de l’histoire et nourrissent le mythe du Grec menteur et poniros.
Je ne reviendrai que sur quelques points. Si la Grèce n’est pas un pays européen, qui mérite ce titre ? Le barbare germain ou la perfide Albion à laquelle son plus grand poète, Byron, reprochait déjà de piller le pays d’Homère ? Plus Européenne l’Angleterre qui ne veut d’aucune solidarité européenne et surtout pas de celles qui lui coûteraient de l’argent ? N’est-ce pas elle qui a ramené en Grèce l’armée et le roi, à la fin de la Seconde Guerre mondiale, déclenchant un cataclysme que le pays allait payer très cher, pays qui peut pourtant se targuer de la résistance la plus exemplaire face à l’occupant nazi. Il n’y a pas si longtemps qu’est née l’idée d’Europe et je doute que l’on puisse distribuer des brevets d’européanisme. L’idée comme son contenu géographique est à construire et n’est pas une donnée intangible.
V. Giscard d’Estaing a fait rentrer la Grèce en Europe parce que, dit-il, la démocratie et la culture venaient de ce pays. Soit, même s’il y aurait beaucoup à dire sur cette démocratie athénienne, esclavagiste et impérialiste… Mais l’accent est mal mis, car le problème n’est pas de savoir où est née la démocratie, le problème est de reconnaître que la culture grecque, disons gréco-romaine, est le seul ciment commun dans une histoire faite de rivalités et de guerres mondiales. Cette fameuse culture grecque a nourri la Renaissance, les lettres comme les arts, nos classiques du XVIIe s. et a fécondé les élites du XVIIIe s qui ont bouleversé le monde. Le XIXe s. a joué un rôle fondamental dans la diffusion des arts et des lettres grecques engendrant un courant « néo-classique » que l’on retrouve à Edimbourg,- qui en fut l’un des centres et où l’on voulut construire un Parthénon — , mais aussi à Ratisbonne, où le Walhala, célébrant la victoire des Allemands sur les troupes napoléoniennes, est une réplique d’un temple grec.
L’art contemporain à partir de 1900 s’est construit en réaction contre le « classicisme » et l’on ne peut que s’en réjouir, car la leçon de l’art grec était celle de la concurrence et de la liberté. La culture de nos élites s’est modernisée et le latin, comme le grec, ne sont plus que marginalement enseignés dans nos écoles. Loin de moi l’idée de vouloir en refaire la culture de l’élite, qui se nourrit aujourd’hui de diversités littéraires ou artistiques dans un contexte mondialisé : cela est fort bien et l’un des acquis essentiels de ce que l’on appelle la « post-modernité ». Mais ces transformations n’affectent nullement la place de la Grèce au centre de l’Europe, car il s’agit d’un des foyers les plus vivants et les plus brillants de la culture européenne : des individualités remarquables dans tous les domaines, et pas seulement en poésie, une école de peinture originale de Théophilos à Tsaroukis en passant par Engonopoulos, des philosophes comme Kastoriadis..Regardez qui est traduit en Grèce : Vernant, Foucault et Derrida ; regardez où sont formées les élites : dans le milieu historien, l’EHESS a joué un grand rôle et vous trouvez en Grèce une génération de remarquables historiens participant au renouvellement de la discipline.
Alors tous des menteurs et des voleurs qu’il faut défendre parce que dans le temps ils ont inventé le mot de démocratie ? Il y aurait bien d’autres choses à mettre dans la balance : la philosophie (à l’occidentale), l’histoire, le théâtre… Il y a aujourd’hui dans ce pays des hommes et des femmes parmi les plus cultivés et les plus policés que je connaisse ; je ne supporte pas que des « barbares » les mettent au banc de l’Europe. Quant aux fraudeurs minables, dans quel pays n’en trouve-t-on pas, qui ont dilapidé des dizaines de milliards à date récentes ?
Il ne s’agit pas de savoir si la Grèce est plus ou moins européenne, puisque les fondements même de l’Europe ne s’entendent pas sans l’hellénisme ; rappelons qu’Europe est une princesse phénicienne enlevée par des Crétois et engendrant un des premiers conflits entre l’Occident et l’Orient. Europe a donc aussi des racines orientales, un mythe bien utile dans ces temps d’hybridation des populations. L’Europe n’a pas pour ciment des banques et des banquiers, elle a pour ciment une culture, et la culture hellénique est un des éléments qui nous unit ; hélas, il y a en a bien peu !
Vive la Grèce, et ne laissons pas des technocrates mettre à genoux des amis et des frères, encore moins les humilier et nous humilier.
