Η χαρά μας είναι διπλή που φιλοξενούμε τη συνέντευξη της ιστορικής –πια- πανκ μπάντας των Stress. Αφενός γιατί αυτή την έκανε ένας δεκαεφτάχρονος φαν τους, ο Διαμαντής Λαΐνης, που δεν είχε γεννηθεί όταν οι Stress έπαιζαν και που δείχνει πόσο επίκαιρος είναι και σήμερα ο ήχος και ο στίχος τους στις νεότερες γενιές.
Επίσης, οι Stress μας λένε ότι σχεδιάζουν την επανακυκλοφορία του σπανιότατου LP τους, ενώ στο μεταξύ μαθαίνουμε ότι πρόκειται να βγουν και δύο 45αρια (500 αριθμημένες κόπιες το καθένα) με ανέκδοτες versions και ανέκδοτα τραγούδια τους.
Διαβάστε ακόμα τι λένε οι Stress για το ξεκίνημά τους, για τις φιλίες τους με τις άλλες μπάντες και τους καλλιτέχνες της δεκαετίας του ’80, για τις επεισοδιακές εμφανίσεις τους και για τη γέννηση της πανκ σκηνής στην Ελλάδα. Μιλούν ο Λούης και ο Γιάννης Π., «κάποιοι παλιοί αγανακτισμένοι» όπως επισημαίνει και ο Διαμαντής.
Στον Διαμαντή Λαΐνη
-Δεκαετία του 80…Το πανκ αρχίζει να κάνει τα πρώτα του βήματα στην Ελλάδα. Οι Stress πως ξεκίνησαν;
Λούης: Σαν ”αδέσποτα σκυλιά”, έτσι μπορώ να παρομοιώσω το ξεκίνημα μας. Αναζητούσαμε την εκτόνωση, το θόρυβο, ίσως ήταν ένας τρόπος για να δείξουμε ότι υπάρχουμε. Η σχέση μας με τη ροκ κουλτούρα, μας έφερε στο σημείο να γίνουμε και εμείς ενεργό κομμάτι αυτής της κατάστασης. Ήμασταν και είμαστε ενάντια στο πολιτικό τοπίο που καταδυναστεύει αυτό τον τόπο και τον έχει φέρει στη σημερινή κατάσταση. Σίγουρα τότε υπήρχε η εφηβική αφέλεια και η υπερβολή. Δεν συνειδητοποιούσαμε πάντα τι κάναμε αλλά μας άρεσε, ήταν ακραίο και μαζί με τις μπύρες έδενε ωραία. Εφηβικό περιθώριο τότε, σήμερα κοινωνική οργή για την περιθωριοποίηση της ζωής μας. Είμαστε τρία φιλαράκια από το τεχνικό λύκειο της Αργυρούπολης, ο Κώστας, ο Γιάννης, ο Λούης και στο Paranoid Club που συχνάζαμε γνωρίσαμε τον Φρανκ με τον οποίο στην ουσία ξεκίνησε το σχήμα πιο οργανωμένα.
-Πως ήταν τα πράγματα τότε για την σκηνή;
Γιάννης: Η σκηνή είχε πολλά πράγματα να πει. Μπορεί να ήταν λίγοι οι χώροι, κακός ήχος, καθόλου λεφτά, αλλά υπήρχε πάθος. Παίζαμε σε συναυλίες παρέα με μπάντες κλασικές όπως ο Άσημος, ο Σιδηρόπουλος, Ηρακλής και άλλα θηρία της εποχής και ακόμα και αυτοί μας κοιτάγανε λίγο περίεργα. Σιγά σιγά μας συνήθισαν και μας αποδέχτηκαν. Μέσα από το punk έβγαινε κάτι ζωντανό και αυθόρμητο, μουσικά ίσως όχι τέλειο αλλά όλοι ζήλεψαν κάτι απ’ την ενέργεια του και τον ευθύ του λόγο.
Λούης: Υπήρχε ένα ροκ κατεστημένο αλλά ανοικτό στις καινούριες τάσεις όπως το punk και το new wave. Οι Παρθενογέννεσις, Sharpties, Magic De Spell, ήδη εμφανίζονταν σε διάφορα κλαμπ και είχε δημιουργηθεί ένας πυρήνας ατόμων που ήταν από κοντά. Η δική μας προσέγγιση ήταν κάπως διαφορετική λόγω του ότι είχαμε αρχίσει να χρησιμοποιούμε ελληνικό στίχο. Αυτό μας εξωθούσε σε κάτι άλλο, πιο άμεσο και φυσικά σε νέο κοινό.
-Που παίζατε; Ήταν δύσκολο για ένα μαγαζί να δεχθεί ένα πανκ συγκρότημα;
Λούης: Κάναμε εμφανίσεις σε λύκεια, πανεπιστήμια, πνευματικά κέντρα δήμων, γήπεδα μπάσκετ, σε εκδηλώσεις της τότε εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, σε καταλήψεις και σε όποια κλαμπ ήταν ανοιχτά για να φιλοξενήσουν τον ήχο μας και τους πανκ ροκερς όπως η Αρετούσα, το Σκαιλαμπ και η Σοφίτα στην Πλακα (1980-1984), το Mad, το Κύτταρο, το Σκιάχτρο στον Πειραιά. Κάποιες φορές αυτοδιοργανώναμε με άλλες πανκ μπάντες συναυλίες. Το πανκ ροκ πέρα από έκφραση αμφισβήτησης, μουσικά είναι ακατέργαστο, βρώμικο στον ήχο και επιθετικό στιχουργικά που σημαίνει ότι οι χώροι στην Ελλάδα που είχαν live δεν ρίσκαραν να δεχθούν κάτι τέτοιο γιατί ήταν αντιεμπορικό. Προτιμούσαν κάτι πιο mainstream και πιο ασφαλές. Η παρουσία των πανκ ακόμη και σήμερα δεν περνά απαρατήρητη.
-Τι κόσμος συσπειρώθηκε γύρω από τους Stress και γενικά απ’ τη σκηνή;
Γιάννης: Ο κόσμος ήταν στην αρχή φίλοι από το σχολείο και τις γειτονιές μας και λίγο μετά πολλοί που ήταν πιο ανοιχτοί σε καινούρια πράγματα. Οι νέοι νιώθανε σαν να τους τσίμπαγε μια βελόνα με το punk. Άλλους τους ενοχλούσε και άλλους τους ξύπναγε. Υπήρχαν αξιόλογοι άνθρωποι γύρω μας αλλά και κάποιοι που δεν ξέρανε γιατί ακολουθούσαν το μουσικό κίνημα. Απλά μπορεί να βρίσκανε εντυπωσιακά τα ρούχα και τα μαλλιά ή γιατί εκνεύριζαν περισσότερο τους γονείς τους έτσι. Γρήγορα τους έβλεπες να γίνονται skins ή νεομοντέρνοι ακολουθώντας τις μόδες της εποχής. Έτσι κάπως ξεκαθάρισαν τα πράγματα και ήταν πιστεύω πιο όμορφα. Τότε το punk κέρδισε τη θέση του στο ελληνικό rock της εποχής και πιστεύω πως λίγο ή πολύ το αγάπησαν όλοι και ας μην το έδειχναν όλοι.
Λούης: Σήμερα όποιος νέος ακούει πανκ ροκ και αναζητά πράγματα μας έχει ακούσει ή μας ξέρει. Δεν θα έλεγα ότι μας ακούνε μόνο πανκ ρόκερς η χαρντροκάδες, έχουμε μήνυμα επίκαιρο και ήχο μητρόπολης. Το ωραίο είναι ότι εμείς δεν κάναμε κάτι παραπάνω γι’ αυτό, δηλαδή για την προβολή των τραγουδιών μας, απλά ήμασταν ειλικρινείς και αξιοπρεπείς σε αυτό που κάναμε γιατί έτσι πραγματικά το νιώθαμε.
-Πέρα από τα κλασικά συγκροτήματα Dead Kennedys, Ramones, Sex Pistols κ.α, τα οποία έχουν επηρεάσει κατά κόρον τα ελληνικά συγκροτήματα της εποχής, επηρεαστήκατε καθόλου απ’ την αμερικάνικη hardcore σκηνή που άκμαζε την δεκαετία του 80;
Λούης: Τα πρώτα πανκ συγκροτήματα επηρέασαν τον ήχο μας αλλά περισσότερο το αμερικάνικο άκουσμα ήταν πιο κοντά μας. Οι Dead Kennedys είναι μεγάλη σχολή στο χώρο μας. Θυμάμαι είχαμε στείλει το δίσκο μας στα 1985 στο Maximum Rock n’ Roll Fanzine του Jello Biafra και είχε πάρει πολύ καλά σχόλια. Μας το επιβεβαίωσε και ο ίδιος ο Jello μετά από τόσα χρόνια στη συναυλία του στο Gagarin τον Ιούνιο του 2010. Το hardcore είναι μια εξέλιξη του πανκ ροκ. Δεν θα έλεγα ότι έχουμε ακριβώς τέτοιο άκουσμα αλλά το προσεγγίσαμε εν μέρη σε κάποια κομμάτια μας. Εμείς είμαστε δεύτερης γενιάς πανκ ρόκερς, της εποχής των Stiff Little Fingers, UK subs, The X, Crass, DOA και πολλών άλλων συγκροτημάτων εκείνης της περιόδου 1980-1985. Το πάντρεμα του ελληνικού στίχου με αυτόν τον ήχο δεν πέρασε απαρατήρητο, οι ΑΝΤΙ, οι Γενιά του Χάους, οι Γκρόβερ, οι Αδιέξοδο, οι Panx Romana, οι Ex humans άφησαν το στίγμα τους όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και εκτός. Ο ελληνικός στίχος μπορεί να μην κολλάει τόσο καλά με αυτόν τον ήχο αλλά έχει αμεσότητα. Είναι θέμα έκφρασης. Βλέπω στο διαδίκτυο σάιτς για τα ψυχιατρεία διεθνώς και μέσα εκεί βρίσκεις το τραγούδι μας ”Όμορφες Μέρες Στη Λέρο”.
-Ο «Ήχος της Ανασφάλειας» ήταν ένας απ’ τους πρώτους DIY δίσκους στην ελληνική πανκ σκηνή, ενώ πολλά από τα αντίτυπα διοχετεύτηκαν και στο εξωτερικό. Υπήρχε ανταπόκριση από έξω;
Λούης: Το LP ο «Ήχος της Ανασφάλειας» είναι η πρώτη DIY παραγωγή όσον αφορά το ελληνικό πανκ ροκ. Ηχογραφήθηκε και κυκλοφόρησε από το ίδιο το συγκρότημα το 1985 σε 300 κόπιες. Όλο το art work και η διανομή έγινε από φίλους, αφιλοκερδώς και τους ευχαριστούμε. Το κόστος ήταν βαρύ, δεν είχαμε τα χρήματα για να το κάνουμε, χρειάστηκε να δουλεύουμε μεροκάματα σε εργοστάσια. Τα μισά απ’ τα αντίτυπα -μέσω ενός φίλου πανκη, του Θανάση- τα στείλαμε στο εξωτερικό, κυρίως στη Γερμανία. Ποιος το περίμενε σήμερα να έχουμε ένα συλλεκτικό κομμάτι στη δισκογραφία, ανάρπαστο και να πουλιέται σε διάφορα σάιτ σε τιμή ακόμα και 1500 δολάρια! Σίγουρα δεν μας αρέσει αυτό, αλλά το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να το επανεκδώσουμε έτσι ώστε να μπορεί να είναι προσιτό σε μια χαμηλή τιμή.
-Είχατε προσκληθεί να παίξετε σε ένα φεστιβάλ στο Μόναχο, όπου τελικά δεν πήγατε ποτέ. Τι έγινε τότε και αποφασίσατε να μην πάτε;
Λούης: Όντως είχαμε πρόταση να παίξουμε στο Freybourg, στα 1986, κοντά στο Μόναχο σε φεστιβάλ που θα παίζανε οι Angelic Upstarts και άλλες γερμανικές πανκ μπάντες. Τελικά δεν πήγαμε γιατί ήμασταν τελείως ανοργάνωτοι.
-Τα τραγούδια που γράφατε αναφέρονταν στην εποχή την οποία ζούσατε. Βλέπουμε όμως ότι τα περισσότερα έχουν διαχρονική σημασία και ισχύουν και στις μέρες μας. Παράδειγμα το «Άγχος», η «Αθήνα» κ.α, ενή η «Λέρος» για μένα έχει ένα βαθύτερο νόημα και για την κοινωνία του σήμερα.
Γιάννης: Τα τραγούδια πάντα πρέπει να είναι διαχρονικά, όπως κάθε μορφή τέχνης. Ίσως αυτά που δεν έχουν τίποτα να πουν να μην είναι. Πιστεύω πως αυτά που δημιουργούνται από απλούς και αγνούς ανθρώπους, όχι όμως λιγότερο σπουδαίους, πάντα κερδίζουν και κάτι περισσότερο σε ότι αφορά τη διαχρονικότητα (π.χ λαϊκά, δημοτικά). Και αυτό γιατί μιλούν απευθείας στην καρδιά του ακροατή.
Λούης: Τα τραγούδια μας είναι ένα πολιτικό μήνυμα κοινωνικής οργής γι’ αυτή τη διαχρονικότητα του αίσχους που ζουν οι άνθρωποι σήμερα. Ο χρόνος τα ενηλικίωσε γιατί πραγματικά είχανε μήνυμα αγνό και ουσιώδες. Οι στίχοι του «1984 Παρά Κάτι» είναι επίκαιροι όσο ποτέ άλλοτε. Οι «Όμορφες Μέρες Στη Λέρο», το «Δικαίωμα Στη Ζωή» είναι τραγούδια που δένουν με την πραγματικότητα που βιώνουμε στην καθημερινότητά μας. Ρατσισμός, ανεργία, μετανάστευση, εργασία, στράτευση, περιθώριο, πόλεμοι, σωφρονισμός, μόλυνση.
-Υπάρχει ακυκλοφόρητο υλική ή κάτι καινούριο το οποίο ετοιμάζετε;
Λούης: Έχουμε ακυκλοφόρητο υλικό σε demos. Τα περισσότερα βέβαια είναι τα ίδια τραγούδια σε άλλες ηχογραφήσεις, αλλά και κάποια τα οποία δεν κυκλοφόρησαν ποτέ, όπως το «Σκέψου πριν είναι αργά», το «Σεξ, Χρήμα, Άγχος», το «Έλληνες» που παίχτηκε αργότερα από τους Panx Romana και μερικά ακόμα από την πρώτη περίοδο 1980-1983, όπως και κάποια καινούρια που δημιουργήθηκαν το διάστημα των επανεμφανίσεων μας το 1992, το 1996 και το 1999 τα οποία δεν ηχογραφήθηκαν σε στούντιο αλλά μόνο live.Υπάρχουν κάποιες προτάσεις να τα κυκλοφορήσουμε με ανεξάρτητες εταιρίες.
-Έχει παιχτεί κανένα περίεργο σκηνικό στα live σας ή τουλάχιστον κάτι που να σας μείνει περισσότερο στη μνήμη σας;
Λούης: Έχουν παιχτεί πολλά σκηνικά κατά τη διάρκεια των εμφανίσεων μας. Όπως είπα πριν, το πανκ ροκ είναι μια ακραία μουσική μορφή έκφρασης αμφισβήτησης. Η διαφορετικότητα κάποιων εμφανιζόταν πολλές φορές με έντονο τρόπο που σημαίνει ότι πολύ συχνά είχαμε άγχος για το πως θα εξελισσόταν μια εμφάνισή μας. Θυμάμαι μια συναυλία που διοργανώσαμε στο δημαρχείο της Αργυρούπολης μαζί με τους ΑΝΤΙ, τους Mind Over Matter και τους Bootboys. Ο χώρος ήταν γεμάτος από punks, dark wavers, skinheads και σε μια παρεξήγηση μεταξύ κάποιων εγγλέζων πανκ και ελλήνων σκιν, το δημαρχείο μετατράπηκε σε αρένα, με παιδιά που χτυπήθηκαν άσχημα και με πολλές ζημιές στο χώρο. Όπως καταλαβαίνεις δεν μας παραχωρήθηκε ξανά ο χώρος του δημαρχείου που στο παρελθόν ήταν σημαντικός στην πορεία της μπάντας. Το όλο σκηνικό λειτούργησε ως δυσφήμιση για την μπάντα, μας φόρεσε ένα βίαιο μανδύα αλλά από την άλλη ξεκαθάρισε το εσωτερικό χάσμα μεταξύ πανκ και σκινς.
-Βίλλα Αμαλίας 1999, το τελευταίο live σας που σημαδεύτηκε και αυτό από επεισόδια… Κάτι γι’ αυτό το live;
Λούης: Το live για τα 10 χρόνια της Βίλλα Αμαλία ήταν συγλονιστικό. Ήταν η δεύτερη φορά που παίζαμε στη Βιλλα. Δυστυχώς οι φασαρίες σημάδεψαν εκείνη τη βραδιά. Ο κόσμος ήταν γύρω στα 1500 άτομα απ’ όλη την Ελλάδα. Πολλοί έμειναν απ’ έξω ή διώχτηκαν απ’ την αστυνομία. Δεν περιμέναμε να έχει τόσο κόσμο. Σίγουρα τα παιδιά από τη Βίλλα κάνανε προσπάθειες να κοντρολάρουν την κατάσταση. Όταν έκλεισαν οι πόρτες, μέσα στο χώρο επικρατούσε φορτισμένη διάθεση. Συζητήθηκε το ενδεχόμενο να μην παίξουμε για να εκτονωθεί η κατάσταση αλλά ήταν κάτι που δεν δέχτηκε κανένας. Εμφανιστήκαμε με το φόβο όχι της αστυνομίας αλλά για τη σωματική ακεραιότητα του κόσμου εντός. Ήταν ο ένας απάνω στον άλλο μέσα σε ένα χώρο που δεν είναι διαθέσιμος να σηκώσει τόσο πολύ κόσμο. Κατά πόσο όταν άρχισε το πόγκο και οι μπροστινοί ήταν επάνω στη σκηνή. Έγιναν λάθη εκείνη τη βραδιά. Ήταν μια συνάντηση διαφορετικών γενεών, υπήρξαν απώλειες και άφθονο υλικό για αυτοκριτική. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή ήταν η τελευταία μας εμφάνιση.
-Οι Panx Romana δίνουν συναυλίες συχνά – πυκνά, ενώ η Γενιά του Χάους έκανε ένα reunion το 2009. Οι Stress ετοιμάζουν κάτι παρόμοιο;
Λούης: Είδα τις επανεμφανίσεις των Γενιά του Χάους στο Γκαγκάριν και των Panx Romana στο ΑΝ. Ήταν ωραία, ειδικά να μπορείς μετά από τόσο καιρό να έχεις όλη αυτή την ενέργεια ζωντανή και διαθέσιμη για όλους αυτούς που είχαν καιρό να τους δουν ή που δεν τους είχαν ακούσει ποτέ. Ειδικά για τους Γενιά που έχουν να εμφανιστούν από τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Δεν είναι λίγο που όλη αυτή η γενιά των συγκροτημάτων χωρίς αυτή τη μουσική βιομηχανία, χωρίς διαφήμιση, χωρίς marketing, να διαπερνά μες το χρόνο ανεπηρέαστη. Να είναι σύγχρονοι όσο ποτέ άλλοτε, με νέο κόσμο δίπλα τους να τραγουδά μαζί τους. Φαντάζομαι ότι το ίδιο θα συνέβαινε και με μας όπως έγινε στις 3 επανεμφανίσεις μας. Υπάρχει μια σκέψη παράλληλα με την επανέκδοση του δίσκου να γίνουν κάποιες εμφανίσεις. Είναι σενάριο το οποίο θα το δούμε στην πορεία. Πάντως στην ανασφάλεια προς εκμετάλλευση λέμε όχι. Στην διατάραξη της όποιας «κενής» ησυχίας λέμε ναι.
