Η φαντασιακή θέσμιση ενάντια στο Μαρξισμό
(το παρόν είναι μια συνοπτική ανάλυση,δεν την υιοθετώ,την αναρτώ μόνο γιατί τελευταία γίνεται πολύς λόγος για τον Καστοριάδη)
Εισαγωγή
Η Φαντασιακή Θέσμιση της Κοινωνίας είναι από τα σημαντικότερα έργα του εικοστού αιώνα και είναι έργο του Κορνήλιου Καστοριάδη. Στις σελίδες του έργου αυτού δομείται μια νέα οπτική για τον άνθρωπο, την ιστορία και την κοινωνία, μια νέα αντίληψη για το ατομικό και συλλογικό «είναι». Όμως για να δημιουργησεί αυτό το νέο «είναι» ανατρέχει ο Καστοριάδης σε πολλούς θεωρητικούς και στοχαστές της Πολιτικής και τις Φιλοσοφίας από αρχαία Ελλάδα έως τους Χέγκελ και Μαρξ για να έρθειι έως τον Χάιντεγκερ και τις θεωρίες των δομιστών του 20ου αι..
Τη δεκαετία ’60 στην Γαλλία η κυρίαρχη ιδεολογία στο τομέα του πνεύματος ήταν ο μαρξισμός, ο υπαρξισμός και ο στρουκτουραλισμός. Ο μαρξισμός ήταν για τον Σάρτρ η κατ’ εξοχήν αλήθεια και ο «αξεπέραστος ορίζοντας της εποχής μας» . Επίσης την ίδια περίοδο ο Αλτουσαίρ προσπαθούσε να επαναθεμελιώσει τον Μαρξ σε δομιστικές βάσεις έτσι ώστε, όπως πίστευε ο ίδιος, να πετύχει μια καθολική πρακτική εφαρμογή του Μαρξισμού σε όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Για να καταφέρει ο Καστοριάδης να φέρει στο προσκήνιο τις νέες Ιδέες που είχε σκεφθεί, να επιβάλλει να ακουστούν και να επεξαργαστούν από την τότε πνευματική ελίτ έπρεπε να έρθει σε ολική ρήξη με την κατεστημένη ιδεολογική κυριαρχία του Μαρξισμού. Άλλωστε για το λόγο αυτό, πέραν ελαχίστων εξαιρέσεων, ο Καστοριάδης δεν κάνει τίποτα δεκτό από την παραδοσιακή σκέψη και για τον λόγο αυτό όλες οι θεωρίες που εμφανιστήκαν και επηρέασαν τον ρου της Ιστορίας γίνονται αποδέκτες της διαλεκτικής, της πολεμικής και της κριτικής του, μέσω μιας αναλυτικής και εξαντλητικής επιχειρηματολογίας, η οποία δεν κινείται γραμμικά και δεν συγκρούεται μονόπλευρα αλλά η προσέγγιση στα εκάστοτε ζητήματα γίνεται από ερμηνευτικές προσεγγίσεις που θυμίζουν την κίνηση που έχει μια σπείρα ή παρακάμπτοντας σημεία στα οποία επανέρχεται αργότερα για να τα απαντήσει ολοκληρωμένα.
Στο πρώτο κεφάλαιο ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με τον μαρξισμό και προσπαθεί να τον αποδημήσει πλήρως διότι πιστεύει ότι ο μαρξισμός έχει χάσει κάθε επαναστατική σπίθα και πλέον είναι ένα σάπιο κουφάρι που ασελγούν πάνω του. Και ασχολείται αποκλειστικά και μόνο με τον μαρξισμό γιατί όπως και ο ίδιος παραδέχεται λίγες θεωρίες κατάφεραν να ριζώσουν τόσο βαθιά σε μια κοινωνία, να διαποτίσουν την γλώσσα της και να γράψουν την Ιστορία τους.
Ο Μαρξισμός ως δόγμα
Στις πρώτο λοιπόν κεφάλαιο της Φαντασιακής Θέσμισης της Κοινωνίας ο Καστοριάδης έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με τον Μαρξισμό. Σύμφωνα με την ανάλυσή του ο Μαρξισμός από την εποχή του κιόλας έχει πάψει να είναι μια επαναστατική θεωρία και έχει μετατραπεί σε ένα είδος εκλογικευμένης και εκκοσμικευμένης «θρησκείας». Αυτό έγινε διότι το κάθε κομμουνιστικό κόμμα ή οργάνωση είχε μια δική του ανάλυση και θεώρηση για το τι εννοεί ο Μαρξ ή ο κάθε μαρξιστής φιλόσοφος και πολιτικός που λέει ότι βασίζει τη δράση του ή τη θεωρία του στο Μαρξ με αποτέλεσμα αυτή η ανάλυση να έχει την ισχύ της θρησκευτικής αλήθειας και όσοι δεν την προσετερίζονται να χαρακτηρίζονται ως αιρετικοί ή επί του πρακτέου πολιτικοί κρατούμενοι επειδή διαφώνησαν με την πολιτική γραμμή που χάραξε το εκάστοτε Κομμουνιστικό Κόμμα που βρισκόταν πίσω από το Σιδηρούν Παραπέτασμα . Υπήρχαν περιπτώσεις που αυτές οι θεωρητικές διαφωνίες πάνω στο έργο του Μαρξ έφεραν και έντονες διπλωματικές κρίσεις όπως έγινε με στη περίπτωση της Κινεζο-Σοβιετικής διάσπασης.
Για τον Καστοριάδη όμως η ουσία του προβλήματος δεν βρίσκεται στους Μαρξιστές και στην κακή θεώρηση τους στο έργο του Μαρξ αλλά στον Μαρξ τον ίδιο. Και αυτός είναι ο λόγος που απορρίπτει την πρόταση που καλεί σε επανεξέταση του Μαρξ από μια πιο μαρξική σκοπιά. Επιπλέον λόγος που απορρίπτει την επιστροφή στο Μαρξ είναι ότι ο ίδιος ο Μαρξ δεν θα μπορούσε να δεχθεί πως μια θεωρία και μια πρακτική εφαρμογή αυτής δεν θα αναλυόταν στο σύγχρονο καιρό της αλλά θα χρειαζόταν ολόκληρη επανεκτίμηση από τις απαρχές της. Όπως λέει και ο Καστοριάδης κάτι τέτοιο θα «θα παραμέριζε τελείως το πρόβλημα που μετράει πάνω από όλα, δηλαδή τη σημασία και τη σπουδαιότητα του μαρξισμού για μας και για τη σύγχρονη ιστορία.».
Παρατηρεί επίσης ότι ο Μαρξισμός όπως προείπαμε έγινε μια εκλογικευμένη και εκκοσμικευμένη «θρησκεία», μια ιδεολογία που σύμφωνα με τον Καστοριάδη δεν θα ήταν για τον Μαρξ τίποτα παραπάνω από «ένα σύνολο Ιδεών που αναφέρεται σε μια πραγματικότητα, όχι για να τη φωτίσει και να την αλλάξει, αλλά για να την συγκαλύψει και την δικαιώσει μέσα στο φνατασιακό, κατι οποίο επιτρέπει στους ανθρώπους να λένε κάτι και να κάνουν κάτι άλλο, να εμφανίζονται άλλοι από αυτό που είναι ». Και αυτό συνέβη κατά κύριο λόγο στις χώρες που η εξουσία πέρασε στα χέρια των Κομμουνιστικών Κομμάτων και αυτόπροσδιορίστηκαν ως σοσιαλιστικές παρ’όλο που, όπως λέει ο Καστοριάδης, οι εξουσίες των χωρών αυτών δεν είναι καμία απολύτως σχέση με την δικτατορία του προλεταριάτου μιας το προλεταριάτο δεν ήλεγχε ποτέ ποιοι ασκούν και πως ασκούν την εξουσία και αυτό δεν είχε καμιά διαφοροποίηση από τις αστικοδημοκρατικές και αστικές χώρες που ο «λαός» δεν ήλεγχε καθόλου και εκείνος ποιοι αποφάσιζαν και πως αποφάσιζαν στο όνομά του. Και πως άλλωστε θα ήταν δυνατό να μιλάμε για σοσιαλισμό όταν στις χώρες του λεγόμενου ανατολικού μπλοκ η θεοποίηση χαρισματικών ηγετών ήταν σύνηθες φαινόμενο που εξυπηρετούσε τον αποπροσανατολισμό της κοινωνίας ή βοηθούσε την υποταγή αυτής στο εκάστοτε χαρισματικών ηγέτη με το «πομπώδες συμπλήρωμα δικαιοσύνης» που δεν ήταν άλλο από τον Μαρξισμό και που επέβαλε ταυτόχρονα την υποχρεωτική μελέτη του «Κράτος και Επανάσταση» του Λένιν και την αναπαραγωγή ενός γραφειοκρατικού κρατικού μηχανισμού που στόχευε σε ίδιαν οφέλη κρυπτόμενος πίσω από την «συλλογική ιδιοκτησία» των μέσων παραγωγής.
Από την άλλη ο Καστοριάδης παρατηρεί ότι πέραν του ορθού δόγματος που προτάσσεται από τις «επίσημες» θεσμικές κρατικές και κομματικές αρχές υπάρχουν και αιρέσεις ή σέκτες όπως τις αναφέρει ο ίδιος, όχι όμως με αξιολογικό χαρακτήρα αλλά επιφορτισμένες με «ένα πολύ κοινωνιολογικό και ιστορικό νόημα». Οι σέκτες αυτές δεν έχουν να κάνουν με τον αριθμό των ατόμων που συμμετέχουν αλλά χαρακτηρίζονται ως τέτοιες διότι επιλέγουν να εξυψώσουν μια πτυχή ενός κινήματος στο οποίο βρίσκεται η ρίζα της προέλευσής τους σε απόλυτη αλήθεια και να μετατρέπεται σιγά σιγά αυτή σε δόγμα έτσι ώστε να διατηρηθεί η «πιστότητα» στη αυτή τη πτυχή για να μπορούν να αυτοπαρουσιάζονται ως οι μαρξιστικές επαναστατικές δυνάμεις του προλεταριάτου σε μελλοντικό χρόνο ενώ στο παρόν δεν έχουν καταφέρει να ριζώσουν εντός του κινήματος που παρεμβαίνουν και θεωρούνται περιθωριακές.
Και κλείνει θέτοντας το ερώτημα «ή μαρξιστής ή επαναστάτης». Διότι δεν γίνεται να είσαι μαρξιστής όταν ο μαρξισμός έχει γίνει το θεωρητικό εργαλείο κρατών που καταπιέζουν ανθρώπους και ταυτόχρονα να λες ότι θες να είσαι και επαναστάτης γνωρίζοντας πως το όπλο σου, η μαρξιστική θεωρία, όχι μόνο δεν οδηγεί σε χειραφέτηση ανθρώπων και κοινωνιών αλλά αντιθέτως τις κάνει ακόμα πιο αυταρχικές και εξουσιαστικές. Για αυτό άλλωστε πλέον ο μαρξισμός ,ο δογματικά ορθόδοξος μαρξισμός των κομμάτων και των αιρέσεων, δεν μπορεί να ξεσηκώσει τμήματα της κοινωνίας προς μια ριζική προταγματική σύγκρουση που να επιφέρει την συνολική αλλαγή της κοινωνίας.
Οικονομικός Ντετερμινισμός και η Πάλη των Τάξεων
Για τον Καστοριάδη η φράση «η ιστορία της ανθρωπότητας είναι η ιστορία της πάλης των τάξεων» φαίνεται να αντιτίθεται στον οικονομικό ντετερμινισμό του μαρξισμού αλλά όπως ειπώθηκε νωρίτερα μόνο φαίνεται και εδώ προκύπτει η σκέψη του Καστοριάδη που λέει ότι ότι τάξεις και η πάλη αυτών, διατηρώντας όμως πάντα τις ουσιαστικές θέσεις της υλιστικής αντίληψης της ιστορίας, στην πραγματικότητα είναι ο κοινός παράγοντας και ο «κρίκος στις αιτιακές συνδέσεις που καθορίζονται κάθε φορά χωρίς αμφισημία από την κατάσταση της τεχνικό-οικονομικής υποδομής». Για τον Καστοριάδη οι τάξεις δεν είναι τίποτα παραπάνω από ηθοποιούς που ενσαρκώνουν ρόλους σε ένα θεατρικό ,στο οποίο όσο κακοί ή καλοί και εάν είναι οι ηθοποιοί ,το τέλος είναι προδιαγεγραμμένο. Διότι χρειάζεται μια τάξη να θέσει τους όρους των παραγωγικών σχέσεων και να τους θέσει σε λειτουργία. Για να αλλάξουν χρειάζεται μια τάξη να αποφασίσει ότι δεν την ικανοποιούν οι παρούσες παραγωγικές σχέσεις και να τις ανατρέψει θεσμίζοντας με τη σειρά της εκείνες που συγκροτούν ένα νέο παραγωγικό σύστημα που επιθυμεί να το λειτουργήσει. Εάν δεν θελήσει καμία τάξη να ανατρέψει την άλλη τίποτα δεν πρόκειται να συμβεί, έτσι η ντετερμινιστική άποψη των Μαρξ και Ένγκελς βρίσκεται χωρίς βάση και ουσιαστικά ακυρώνεται.
Ένα άλλο παράδειγμα στο οποίο η μαρξιστική συλλογιστική χωλαίνει είναι αυτό που ονομάζουμε η χρυσή εποχή της σοσιαλδημοκρατίας. Το εργατικό κίνημα είχε συνεχώς νίκες όπως αύξηση των ημερομισθίων ή την ασφάλιση ή μήπως δεν ήταν νίκες; Για έναν μαρξιστή το εργατικό κίνημα κατάφερε να επιβάλει τα αιτήματά του και βελτιώσει την θέση των εργατών/εργαζομένων. Για τον Καστοριάδη όμως η αύξηση στα ημερομίσθια ή η ασφάλιση δεν είναι νίκη των εργατικών κινημάτων αλλά προσαρμογή του καπιταλισμού στην ιστορική εξέλιξη έτσι ώστε να επιβιώσει και να μεταβληθεί σε ένα σύστημα πολύ πιο δυνατό και ανθεκτικό.
Ειδικά την περίοδο που έγραφε ο Καστοριάδης την ΦΘΚ, οι μαρξιστές έρχονταν αντιμέτωποι σε μια αντίφαση. Αυτή αντίφαση προέρχεται από το Κεφάλαιο, όπου ο Μαρξ αναλύει τον καπιταλισμό στον οποίο «οι «οικονομικοί νόμοι» οδηγούν σε μια στασιμότητα του ημερομισθίου, σε αυξημένη ανεργία, σε όλο και πιο βίαιες κρίσεις και τελικά σε μια οιονεί αδυνατότητα λειτουργίας του συστήματος» ενώ από την άλλη στο «πραγματικό καπιταλισμό» τα ημερομίσθια αυξάνονται όσο αυξάνεται και η παραγωγή και ο καπιταλισμός καλπάζει χωρίς να βρίσκει εμπόδια ικανά να τον ανακόψουν. Αυτή την αντίφαση, σύμφωνα πάντα με τον Καστοριάδη, οι μαρξιστές προσπαθούν να την υπερβούν με σύμμαχο την φιλοσοφία, την πολιτική και την αντίληψη για την επανάσταση όπως εκφράζεται από τις διάφορες μαρξιστικές τάσεις.
Η αυτόνομη δράση των μαζών για τον «Μαρξιστή», όπως λέει ο Καστοριάδης, δεν έχει καμία σημασία για το εάν μπορεί να αποτελέσει κεντρικό πυρήνα μιας σοσιαλιστικής επανάστασης διότι η αυτόνομη δράση των μαζών δεν απαντάται σε θεωρητικό ή φιλοσοφικό επίπεδο, διότι ο «Μαρξιστής» ξέρει που πρέπει να πάει το κίνημα, η κοινωνία, η ανθρωπότητα και η Ιστορία. Αν η αυτόνομη δράση των μαζών ακολουθεί τις ιδεολογικές και πολιτικές γραμμές του «Μαρξιστή», η δράση αυτή καθαυτή δεν έχει να του προσφέρει τίποτα νέο ως γνώση διότι το γνώριζε ήδη, αν όμως έχει αντίθετη πορεία αυτό δεν αποτελεί τίποτα παραπάνω από μια δράση καθαρά επηρεασμένη από τον καπιταλισμό και άρα μη αυτόνομη αφού η στόχευση των μαζών δεν κατευθύνεται πως τους «σωστούς» στόχους. Αυτή η μαρξιστική ανάλυση που απορρίπτει την αυτόνομη δράση των μαζών ως λάθος ,επηρεασμένο από τους καπιταλιστικούς μηχανισμούς, είναι σαν να δηλώνει πως ξέρει το σωστό που ισούται με την απόλυτη και καθαρή αλήθεια. Μα όταν όμως κάποιος κατέχει την απόλυτη αλήθεια, αναλύει τα πάντα με βάση αυτήν και κάθε αποτέλεσμα ανάλυσης είναι τρόπο τινάν προδιαγεγραμμένο και ο ντετερμινισμός συνεχίζει να αναπαράγεται μέσω αυτής της μεθοδολογικής ανάλυσης μην επιτρέποντας στον αναλυτή να λάβει υπ’όψιν του και άλλα δεδομένα.
Γιατί όμως υπάρχει αυτός ο ντετερμινισμός στη ανάλυση της πάλης των τάξεων; Η απάντηση βρίσκεται στον Μαρξ ή σε μεγάλους Μαρξιστές όπως ο Λένιν και ο Τρότσκυ και είναι πολύ απλή: Το προλεταριάτο δρα και συνειδητοποιεί το «είναι» του, μετά επαναστατεί και φέρνει το σοσιαλιστικό κράτος και εν συνεχεία αναδιοργανώνει πλήρως το σύστημα παραγωγής έτσι ώστε να μη υπάρχει εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και εν τέλει δημιουργείται η κομμουνιστική και ελεύθερη ανθρωπότητα. Η συλλογιστική αυτή ισχύει ως αληθής μόνο όταν το προλεταριάτο συνειδητοποιήσει το είναι του και θελήσει να αλλάξει τη κοινωνία ειδάλλως είναι αβάσιμη πλήρως. Για τον λόγο αυτό οι Λένιν και Τρότσκυ οδηγήθηκαν στην υπόθεση της «κοινής καταστροφής των αντιμαχόμενων τάξεων» βάζοντας το δίπολο «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Η υπόθεση αυτή είναι ουσιαστικά για τον Καστοριάδη και τα όρια αντοχής του συστήματος και του στοχασμού που το δημιούργησαν, και εάν «αποτύχει» η Ιστορία που είναι με το μέρος του μαρξισμού καταλήγει να είναι παράλογη, αλλά σε αυτή τη περίπτωση όλες οι θεωρίες καταρρέουν, οπότε συνεπώς το προλετάριο είτε κάνει είτε όχι επανάσταση, όντας αβέβαιο ως γεγονός, όλα προσδιορίζονται από αυτό και κάθε συζήτηση καταλήγει να είναι ανούσια εάν δεν υπάρχει η προυπόθεση ότι στο τέλος όντως θα επαναστατήσει. Από την στιγμή που υπόθεση αυτή γίνεται αποδεκτή είναι καθορισμένη και η έκβασή της, αλλά η ελευθερία κινήσεων και επιλογών που έχει το προλεταριάτο δεν διαφέρει καθόλου, όπως λέει ο Καστοριάδης, με την ελευθερία που έχουμε να είμαστε τρελοί διότι ελευθερία που δεν ισχύει και δεν υπάρχει παρά μόνο με όρους μη χρήσης της ισοδυναμεί με κατάργηση κάθε συνοχής του κόσμου και η χρήση της ελευθερίας αυτής θα την καταργούσε και αυτήν.
Για να απαντήσει ο Καστοριάδης στην υπόθεση των μαρξιστών χρησιμοποιεί ένα σχήμα στο οποίο οι κοινωνικές τάξεις και η δράση αυτών δεν είναι απλοί μεταβιβαστικοί σταθμοί, έχοντας κατά νου πως οι ίδιες οι τάξεις όταν δρουν αναδεικνύουν νέα στοιχεία, που δεν είναι προδιαγεγραμμένα, αλλά επιλογές με βάση το πώς έχουν θεσμίσει την κοινωνία τους και πως εκείνες επιθυμούν να θεσμίσουν την μελλοντική κοινωνία σύμφωνα με τις όποιες προσλαμβάνουσες έχουν.
Κλείνει λέγοντας πως η υλιστική αντίληψη της κοινωνίας δεν είναι «λανθασμένη» αλλά ουσιαστικά κενή περιεχομένου και ισοδυναμεί με τον ισχυρισμό ότι κάποιος κατέχει το μυστικό της φύσης. Μα για τον Καστοριάδη κάτι τέτοιο είναι αχρείαστο, το να κατέχει κάποιος το μυστικό της παρελθούσα, τωρινής και ίσως μέλλουσας ιστορίας διότι αυτό ουσιαστικά καταργεί την Ιστορία ως Ιστορία και την Ιστορική γνώση ως τέτοια.
Ενάντια στη γραφειοκρατία
Όπως πολλοί μαρξιστές που τάχθηκαν ενάντια στον ολοκληρωτισμό της ΕΣΣΔ, έτσι και ο Καστοριάδης αρχικά προσπάθησε να χωρίσει τις αρνητικές πτυχές του κομμουνισμό τον 20ο αιώνα από την αληθινή έννοια του μαρξισμού. Ωστόσο, υποστήριζε ότι η ιστορική κριτική της ΕΣΣΔ θα πρέπει να που συνδέεται με τα γραπτά του Μαρξ. Ο Καστοριάδης άρχισε να αναλύει τη Σοβιετική Ένωση στο έργο του La Société Bureaucratique (η γραφειοκρατική κοινωνία), εστιάζοντας στο ρόλο των θεσμικών οργάνων της σοβιετικής κοινωνίας και στις αρχές που βασίζεται η οργάνωσή τους.Ο ίδιος υποστήριζε ότι η σύγχρονη του Σοβιετική Ένωση ήταν μια κοινωνία που κυριαρχείται από μια μιλιταριστική και γραφειοκρατική θεσμική οργάνωση που ονόμασε “ολοκληρωτικό γραφειοκρατικό καπιταλισμό». Στη Σοβιετική Ένωση αυτή η θέσμιση των κεντρικών θεσμικών οργάνων ήταν ένα συγκεντρωτικό και ενοποιημένο σύστημα παραγωγής προιόντων, αποφάσεων και εξουσία συγκριτικά με τα κατακερματισμένα και λιγότερο ενοποιημένα θεσμικά όργανα των καπιταλιστικών κρατών της Δύσης. Αυτό το σύστημα της Δύσης ο Καστοριάδης το αποκάλεσε κατακερματισμένο γραφειοκρατικό καπιταλιμό.
Υποστηρίζει, ο Καστοριάδης, ότι στο Κεφάλαιο του Μαρξ υπάρχει η καλύτερη ανάλυση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και εκμετάλλευσης εντός των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων, το έργο το ίδιο ταυτόχρονα είναι επίσης και ένα σημαντικό στοιχείο στη διαμόρφωση της επικίνδυνης θέσμισης του ολοκληρωτικού γραφειοκρατικού καπιταλισμού διότι η σκέψη του Μαρξ αναπτύχθηκε μέσα στο κοινωικό φαντασιακό πλαίσιο του καπιταλισμού και επηρεάστηκε από αυτό στο ζήτημα της γραφειοκρατικής οργάνωσης που είχε ως απότοκο τον ολοκληρωτικό και κατακερματισμένο γραφειοκρατικό καπιταλισμό.
Αυτό το κοινωνικό φαντασιακό εκφράστηκε στο έργο του Μαρξ, με την επιθυμία του για την ορθολογική κυριαρχία πάνω στον άνθρωπο και τη φύση. Ειδικότερα, το κοινωνικό φαντασιακό εκδηλώθηκε στην απόδοση του έλεγχο της εξουσίας στο καπιταλισμό όπου το σύστημα έχει τεράστια ισχύ εντός των πλαισίων που αναπτύσσεται ακόμα και πάνω από στην ανθρωπότητα και σε αυτό άλλωστε συμφωνεί τόσο ο Μαρξ και οι αστοί οικονομολόγοι. Αυτή η κοινωνική-φανταστική κατασκευή οδήγησε σε μία έντονη επιθυμία να αποκτήσουμε τις εξουσίες του συστήματος έτσι ώστε να το αλλάξουμε και που υποτίθεται πως ελέγχουν όλη την εξουσιαστική δύναμη στο σύστημα του καπιταλισμού. Έτσι προέκυψε η ανάγκη, στο μυαλό των Μαρξιστών, για ένα ολοκληρωτικό γραφειοκρατικό σύστημα ελέγχου που θα μπορούσαν ,μέσου αυτού, θεωρητικά να αποκτήσουν κυριαρχία μεγαλύτερη από αυτούς που ως τώρα όριζαν τις πολιτικές εξελίξεις όπως αναφέρεται και στον Θρυμματισμένο Κόσμο.
Ωστόσο, σύμφωνα με την ανάλυση του Καστοριάδη, η βάναυση και αποσπασματικά εκμετάλλευση που βρέθηκαν οι άνθρωποι στη δυτική κοινωνία δεν λύθηκε ή δεν μετριάστηκε από το σύστημα ελέγχου της ΕΣΣΔ, αλλά αντ ‘αυτού η σοβιετική κοινωνία μετασχηματίσθηκε σε πιο απολυταρχική και εξουσιατική. Τα διευθυντικά στρώματα, δηλαδή η Νομενκλατούρα, και ολόκληρη η γραφειοκρατική τάξη έγινε μια ενιαία, καταπιεστική δύναμη από μόνη της, για την επιδίωξη ιδίων συμφερόντων εναντίον του λαού που υποτίθεται πως υπηρετούσε και ως εκ τούτου, ο Καστοριάδης κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι προσπάθειες των χωρών του λεγόμενου Σιδηρούν Παραπετάσματος να αποκτήσουν ορθολογική κυριαρχία πάνω στην κοινωνία και την οικονομία δεν δύναται να διαχωριστούν από το μαρξισμό, διότι απορρέουν από το κοινωνικό φαντασιακό, που είναι αποτέλεσμα του φαντασιακού πως οι κοινωνίες ορίζονται στην ουσία τους από τον τρόπο παραγωγής και που εκδηλώθηκε με την επιθυμία να αποκτήσουν τα θεσμικά όργανα τον έλεγχο της φύσης και της κοινωνία μέσα από τον έλεγχο της υποτιθέμενης συνολικής ισχύος του κεφαλαίου.
Βιβλιογραφία:
Ο Μαρξισμός ως δόγμα: Κορνήλιος Καστοριάδης-Φαντασιακή θέσμιση της Κοινωνίας(Πρώτο μέρος-Η ιστορική κατάσταση του Μαρξισμού η έννοια της ορθοδοξίας.)-Εκδόσεις Κέδρος 1975
και
http://eagainst.com/articles/f8k-kastoriadis/
Οικονομικός ντετερμινισμός και πάλη των τάξεων: Κορνήλιος Καστοριάδης- Φαντασιακή θέσμιση της Κοινωνίας(Η μαρξιστική θεωρία της Ιστορίας-Οικονομικός ντετερμινισμός και πάλη των τάξεων) .)-Εκδόσεις Κέδρος 1975
Ενάντια στη γραφειοκρατία:
1)Κορνήλιος Καστοριάδης-Η γραφειοκρατική κοινωνία-Η επανάσταση κατά της γραφειοκρατίας(Αντιλήψεις και πρόγραμμα της ομάδας Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα)-Εκδόσεις ύψιλον/βιβλία 1985
2)Κορνήλιος Καστοριάδης-Φαντασιακή θέσμιση της Κοινωνίας(Πρώτο μέρος-Η ιστορική κατάσταση του Μαρξισμού η έννοια της ορθοδοξίας.)-Εκδόσεις Κέδρος 1975
