Ακόμη εκτός του ότι το κόστος του παραμένει άγνωστο με μόνο σίγουρο ότι θα το επωμιστεί ο κρατούμενος, ενδέχεται κάποιοι να μην καταφέρουν να υπαχθούν στο μέτρο λόγω οικονομικής δυσχέρειας, για να δοθεί ακόμη ένα επιχείρημα σε όσους κάνουν λόγο για «ταξική δικαιοσύνη». Ετσι μπορεί από μέτρο αποσυμφόρησης των φυλακών να καταλήξει όχι απλώς σε μια νέα μορφή επιτήρησης, αλλά σε επέκταση του πληθυσμού που υπόκειται σε ποινικό έλεγχο, όπως επισημαίνει στη συνέντευξη που μας παραχώρησε ο Νίκος Κουλούρης, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και μέλος της ειδικής νομοπαρασκευαστικής επιτροπής η οποία επεξεργάστηκε το σχέδιο νόμου που δόθηκε στη διαβούλευση.
«Η μετακύλιση του κόστους της ηλεκτρονικής επιτήρησης στους ίδιους τους επιτηρούμενους θα καταστήσει επιλεκτική την εφαρμογή του μέτρου αναδεικνύοντας τον ταξικό χαρακτήρα του»
Συνέντευξη του Νίκου Κουλούρη στην Ιωάννα Σωτήρχου
• Τι εξυπηρετεί αυτή η νομοθετική πρωτοβουλία;
Εκ πρώτης όψεως είναι προϊόν της αναζήτησης τρόπων για την αποσυμφόρηση των φυλακών της χώρας, όπως τουλάχιστον το επεξεργάστηκε η νομοπαρασκευαστική επιτροπή που το συνέταξε πέρσι. Ομως στο κείμενο που κατατέθηκε στη Βουλή εισάγονται διάφορες εξαιρέσεις με τις οποίες υπόδικοι και κατάδικοι για συγκεκριμένες πράξεις αποκλείονται από την ηλεκτρονική επιτήρηση. Συνεχίζεται και διευρύνεται η ασυνεπής δικαιοπολιτικά τακτική της έκτισης ποινών διαφορετικών ταχυτήτων. Τώρα στο στόχαστρο της νομοθετικής αυστηρότητας μπαίνουν, μετά τους «μεγαλεμπόρους» ναρκωτικών, τους τρομοκράτες και τους ένοπλους ληστές, οι δράστες ανθρωποκτονίας με πρόθεση και εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας και τα μέλη εγκληματικών οργανώσεων. Οι αρμόδιοι για την προώθηση της νομοθετικής πρωτοβουλίας είναι οι πρώτοι που την υπονομεύουν. Αυτό ισχύει άσχετα από το εάν κάποιος συμφωνεί πολιτικά και επιστημονικά με το συγκεκριμένο μέτρο.
• Πού και πώς μπορεί να τεθεί ζήτημα συμφωνίας ή διαφωνίας;
Επί της αρχής προβληματίζει η μετατροπή της κατοικίας των υπόδικων και κατάδικων που τίθενται υπό ηλεκτρονική επιτήρηση σε χώρο στέρησης της προσωπικής ελευθερίας τους. Αλλοι υποστηρίζουν ότι έτσι ο ποινικός καταναγκασμός γίνεται πιο ανθρώπινος. Θεωρούν ότι η κατ’ οίκον κράτηση με ηλεκτρονική επιτήρηση οδηγεί στην αποκλιμάκωση της ποινικής καταστολής και είναι αδιαμφισβήτητα προτιμότερη από τον εγκλεισμό στη φυλακή. Αλλοι προβάλλουν το επιχείρημα ότι έτσι οι άνθρωποι εξοικειώνονται με τη λογική της επιτήρησης της δραστηριότητάς τους και του περιορισμού των κινήσεών τους και προσθέτουν ότι η φυλακή διαχέεται στον κοινωνικό χώρο έξω από τα ευδιάκριτα όριά της και ανοίγει ο ασκός του Αιόλου για την πανοπτική επιτήρηση της κοινωνίας.
• Τι από αυτά θεωρείτε ότι ισχύει για το σχέδιο νόμου που κατατέθηκε στη Βουλή;
Κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει την εύλογη προσδοκία πολλών κρατουμένων να αποφύγουν τα δεινά της φυλακής ευρισκόμενοι στο οικείο περιβάλλον της κατοικίας τους. Από την άλλη πλευρά όμως είναι βάσιμες οι επιφυλάξεις που αναφέρονται σε μια άλλη φυλακή έξω από τη φυλακή, σε ηλεκτρονικά δεσμά και σε διεύρυνση της ποινικής καταστολής.
• Δηλαδή και λιγότερη φυλακή και περισσότερη καταστολή;
Ζητούμενο από κάθε μέτρο αποσυμφόρησης των φυλακών είναι να εφαρμόζεται σε κατηγορούμενους ή καταδικασμένους δράστες αξιόποινων πράξεων που χωρίς αυτό θα βρίσκονταν στη φυλακή. Ο νομοθέτης επιλέγει να βρει έναν χώρο για την ηλεκτρονική επιτήρηση μεταξύ των ήδη ισχύοντων περιοριστικών όρων και της προφυλάκισης και μεταξύ της έκτισης της ποινής εντός φυλακής και σε καθεστώς απόλυσης υπό όρους. Ετσι όμως αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο η ηλεκτρονική επιτήρηση να εφαρμόζεται σε υπόδικους στους οποίους μπορεί να μην επιβαλλόταν προσωρινή κράτηση και καθιστά πιθανή τη μη χορήγηση της απόλυσης υπό όρους σε κατάδικους στην μέχρι σήμερα ισχύουσα μορφή της. Και στις δύο περιπτώσεις οδηγούμαστε στην επέκταση του ιστού του ποινικού ελέγχου και στην επιβάρυνση του πληθυσμού των φυλακών.
• Επομένως η ηλεκτρονική επιτήρηση είναι μια απρόσφορη λύση για το πρόβλημα που καλείται να αντιμετωπίσει;
Ο περισσότερο πρόσφορος τρόπος είναι να θεωρήσουμε την ηλεκτρονική επιτήρηση μέτρο λειτουργικά ισοδύναμο με τη φυλακή, που θα εφαρμόζεται αποκλειστικά για να αποφυλακίζονται ήδη κρατούμενοι. Μπορεί να επιβάλλεται σε προσωρινά κρατούμενους και κατάδικους οι οποίοι το ζητούν, ενδεχομένως επικαλούμενοι την υπέρβαση ενός προκαθορισμένου αριθμού των κρατουμένων στις φυλακές. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να επιτευχθεί η ευθεία και αποκλειστική σύνδεση της ηλεκτρονικής επιτήρησης με τον συνωστισμό των κρατουμένων και η χρήση της ως αντίδοτο σ’ αυτόν.
• Τίθενται άλλα ζητήματα ως προς τις επιμέρους ρυθμίσεις της εφαρμογής της;
Βεβαίως. Ενα είναι η επιλογή του φορέα που θα διαχειρίζεται το όλο σύστημα. Το σχέδιο νόμου επιτρέπει ενστάσεις βασισμένες στο ενδεχόμενο ιδιωτικοποίησης ενός τομέα που ανήκει στον σκληρό πυρήνα της λειτουργίας του κράτους. Αλλο ζήτημα είναι η κατά κανόνα μετακύλιση του κόστους της ηλεκτρονικής επιτήρησης στους ίδιους τους επιτηρούμενους, που θα καταστήσει επιλεκτική την εφαρμογή του μέτρου αναδεικνύοντας τον ταξικό χαρακτήρα του. Τρίτο θέμα είναι η επέκταση του μέτρου στον θεσμό των τακτικών αδειών των κρατουμένων, με το σκεπτικό ότι έτσι θα διευκολυνθεί η χορήγησή τους. Εδώ οι αντιρρήσεις αφορούν κυρίως την αλλοίωση της φύσης και την αντιστροφή της λογικής του θεσμού που επέρχεται με την επιβολή του περιοριστικού όρου της ηλεκτρονικής επιτήρησης. Τέταρτο σημείο είναι η εισαγωγή του μέτρου στο δίκαιο ανηλίκων αντί να συζητηθεί η πλήρης κατάργηση της προφυλάκισης και του περιορισμού των ανηλίκων σε ειδικά καταστήματα κράτησης στο ηλικιακό πλαίσιο στο οποίο εξακολουθεί να εφαρμόζεται (15 έως 18 ετών) για λίγες μόνο δεκάδες νέων.
• Αν επιχειρήσουμε να συνοψίσουμε τα υπέρ και τα κατά, θα λέγαμε ναι ή όχι στην ηλεκτρονική επιτήρηση;
Ναι στον δραστικό περιορισμό του χρόνου παραμονής σε οποιαδήποτε μορφή φυλακής, υλική και ηλεκτρονική, με ουσιαστική μείωση της διάρκειας των ποινών και συνολική επανεξέταση των συστατικών στοιχείων της φυλακής.
