Πρώτη δημοσίευση στο www.exitnews.gr
Την προηγούμενη Πέμπτη η εκπομπή ΔρομοΛόγια παρουσίασε, μέσω του διαδικτυακού ραδιοφώνου CRRadio αφιέρωμα στην ποίηση του Τάσου Λειβαδίτη. Το υλικό αυτής της εκπομπής, όπως αντίστοιχα πραγματοποιήθηκε και με το υλικό του αφιερώματος στην ποίηση της Κατερίνας Γώγου θα παρουσιαστεί παρακάτω.
Μπορούν να ειπωθούν πολλά για έναν ποιητή, βιογραφικά και εργογραφικά, κριτικά και αναλυτικά. Από όσα έχουν ειπωθεί, συνοπτικά και με μια ανάγκη λιτής και ειλικρινής προσέγγισης επιλέξαμε τα εξής:
Η Αλεξάνδρα Μπουφέα[1] έγραψε:
«Η πάλη για τον ποιητή είναι διμέτωπη, αφ’ ενός με την έμπνευση αφού ο ίδιος αποποιείται την ευκολογραφία και αφ’ ετέρου με τη λέξη. Εξομολογείται «κινδύνεψα μπρος σε μια λέξη» υποφέρει, αγρυπνά όπως και όλοι οι ποιητές «κοιμούνται σαν τους κλέφτες με το αυτί τεντωμένο στην άγνωστη λέξη» ερωτευμένος με τη γλώσσα νιώθει να σώζεται ή να χάνεται για μια λέξη «Ο ποιητής χάνεται για μια λέξη, οι εραστές για μιαν απάντηση» κάποτε απογοητευμένος «σκίζει τα χειρόγραφά του και φεύγει για τον Ωκεανό». Με αφετηρία κάποιες έμμεσες νύξεις του θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε και να κατανοήσουμε τους λόγους της αγωνιώδους αυτής προσπάθειας.»
Λίγο παρακάτω σημειώνει:
«Στις καλύτερες των περιπτώσεων το ποίημα δεν είναι παρά αναιμική έκφραση της σύλληψης του ποιητή. Τα όρια του κόσμου του δεν είναι τα όρια της γλώσσας του, δεν μπορεί να είναι, αφού κάθε ποιητής δεν είναι μόνο εκφραστής – φορέας μιας ιδιαίτερης κοσμοαντίληψης αλλά οραματιστής πολλών και πολλαπλών κόσμων ασύλληπτων όχι μόνο από τους πολλούς αλλά συχνά και από τον ίδιο. «Λυπηθείτε τους ποιητές που τους τρελαίνουν δύο δισεκατομμύρια εκδοχές για έναν μοναδικό κόσμο» γράφει ο Λειβαδίτης και διατυπώνει την ένστασή του «Κύριε αδίκησες τους ποιητές δίνοντάς τους μόνο έναν κόσμο». Ωστόσο η αισιοδοξία δεν τον εγκαταλείπει. «Κάποτε οι ποιητές το βάθος της αβύσσου θα μετρήσουν». Ανάλογα ο Βρεττάκος σημειώνει «Δε βρίσκω τις λέξεις γιατ’ είναι απ’ του κόσμου τον πλούτο πιο λίγες».
«Η σχέση του Λειβαδίτη με την ποίηση είναι βαθιά υπαρξιακή και οντολογική. Αποτελεί την ίδια την πεμπτουσία της υπόστασής του. Συνακόλουθα η κατάκτηση της λέξης είναι ένα ασίγαστο πάθος στο οποίο παραδίδεται με αφοσίωση. Ένα πάθος που αυτοειρωνευόμενος έρχεται να αποδώσει στα έργα του διαβόλου με τον οποίο –ένας βαθιά θρησκευόμενος όπως αυτός– πρέπει να παλέψει σώμα με σώμα για να αποσπάσει το επτασφράγιστο μυστικό αφού «όταν ο Θεός μοίρασε τον κόσμο τα παιδιά πήρανε τις γωνιές των δρόμων κι ο διάβολος τις πιο ωραίες λέξεις. Ενώ άλλοτε οργισμένος θα γράψει «κάποτε θα καταστρέψω όλ’ αυτά τα χειρόγραφα που άφησε πάνω στο τραπέζι μου ο διάβολος και τα οικειοποιήθηκα». Στα «Χειρόγραφα του Φθινοπώρου» τη συλλογή που μας κληροδότησε μετά το θάνατό του ο ποιητής πρόταξε την εκ βαθέων τελευταία του εξομολόγηση:
Δεν φοβάμαι παρά μόνο το Θεό – εκτός
κι αν τον υπηρετώ. Και την Ποίηση
ακόμα κι όταν την υπηρετώ
Μετριοφροσύνη, συναίσθηση του ανέφικτου, αναπότρεπτη πραγματικότητα, υπερβολή; Αυτό είναι το απόσταγμα της ποιητικής του διαδρομής. Το ποίημα ακόμα και το πιο ολοκληρωμένο δεν είναι παρά ένα ατελές προϊόν της ποιητικής σύλληψης. Ο ποιητής δικαιούται να φοβάται, να μην ικανοποιείται ποτέ από το αποτέλεσμα, να αισθάνεται ανασφαλής. Βέβαιος ότι «τα πιο ωραία ποιήματα δεν Θα γραφτούν ποτέ».
Η Λίζυ Τζιριμώκου[2] σε ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο της στα ΝΕΑ έγραψε:
«Eίναι καταγεγραμμένος στις δέλτους της Αριστεράς τόσο για την αγωνιστική του δράση (με τίμημα το γνωστό σε πολλούς ομηλίκους του δρομολόγιο: Μούδρος, Μακρόνησος, Αϊ-Στράτης) όσο και για την ουμανιστική (εξωστρεφή και εσωστρεφή) ποίησή του. Εγκαινιάζει την ποιητική του διαδρομή με συντροφικούς στίχους, ποιήματα του στρατοπέδου, πολιτικά, μοραλιστικά, στρατευμένα στον επαναστατικό οραματισμό, όπου διακρίνεται έκτυπη η συγγένεια με τη φιλέταιρη ποίηση του Ρίτσου. Η πρώτη αυτή εσοδεία (Μάχη στην άκρη της νύχτας, Αυτό το αστέρι είναι για όλους μας, Φυσάει στα σταυροδρόμια του κόσμου, Ο άνθρωπος με το ταμπούρλο), στη συμβολή της πολιτικής και της ποιητικής αγωνίας, φτάνει έως τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και διατηρεί ένα κλίμα επικής έντασης, ανάτασης και μεγαλόστομης αισιοδοξίας, παρά τα δεινά που περιγράφει.
Το αγωνιστικό φρόνημα συρρικνώνεται, η αποκλιμάκωση της υψηγορίας αρχίζει να γίνεται ορατή ήδη από τη Συμφωνία Ι (1957) και τις Γυναίκες με τ’ αλογίσια μάτια (1958) και κορυφώνεται με τους Τελευταίους (1966) και τα ομόχρονα διηγήματα (Το εκκρεμές). Σε τούτη τη δεκαετία, εποχή της απομάγευσης, η «ποίηση της ήττας» ποτίζει και τους στίχους του Λειβαδίτη: πυκνώνουν οι ελεγειακοί τόνοι, πολλαπλασιάζεται ο αυτοκριτικός ή ενδοσκοπικός λόγος, συντελείται ευδιάκριτα το πέρασμα από το «εμείς» στο «εγώ», από τη συλλογική ενοχή στην ατομική ευθύνη και μοναξιά. Η μνήμη προσπαθεί να συμφιλιωθεί με την ήττα, να ανασυντάξει και να εργαλειοποιήσει την κεκτημένη ιστορική γνώση.»
Επιλογές από το έργο του Τ. Λειβαδίτη.
Αὐτὸς ποὺ σωπαίνει
Τὸ σούρουπο ἔχει πάντα τὴ θλίψη
ἑνὸς ἀτέλειωτου χωρισμοῦ
Κι ἐγὼ ἔζησα σὲ νοικιασμένα δωμάτια
μὲ τὶς σκοτεινὲς σκάλες τους
ποὺ ὁδηγοῦνε
ἄγνωστο ποῦ…
Μὲ τὶς μεσόκοπες σπιτονοικοκυρὲς
ποὺ ἀρνοῦνται
κλαῖνε λίγο
κι ὕστερα ἐνδίδουν
καὶ τ᾿ ἄλλο πρωί,
ἀερίζουν τὸ σπίτι
ἀπ᾿ τοὺς μεγάλους στεναγμούς…
Στὰ παλαιικὰ κρεβάτια
μὲ τὰ πόμολα στὶς τέσσερις ἄκρες
πλάγιασαν κι ὀνειρεύτηκαν
πολλοὶ περαστικοὶ αὐτοῦ του κόσμου
κι ὕστερα ἀποκοιμήθηκαν
γλυκεῖς κι ἀπληροφόρητοι
σὰν τοὺς νεκροὺς στὰ παλιὰ κοιμητήρια
Ὅμως ἐσὺ σωπαίνεις…
Γιατί δὲ μιλᾷς;
Πές μου!
Γιατί ᾔρθαμε ἐδῶ;
Ἀπὸ ποῦ ἤρθαμε;
Κι αὐτὰ τὰ ἱερογλυφικὰ τῆς βροχῆς πάνω στὸ χῶμα;
Τί θέλουν νὰ ποῦν;
Ὤ, ἂν μποροῦσες νὰ τὰ διαβάσεις!!!
Ὅλα θὰ ἄλλαζαν…
Ὅταν τέλος, ὕστερα ἀπὸ χρόνια ξαναγύρισα…
δὲ βρῆκα παρὰ τοὺς ἴδιους ἔρημους δρόμους,
τὸ ἴδιο καπνοπωλεῖο στὴ γωνιά…
Κι ὁλόκληρο τὸ ἄγνωστο
τὴν ὥρα ποὺ βραδιάζει…
Ἐκμυστήρευση
Κι μιὰ μέρα θέλω νὰ γράψουν στὸν τάφο μου: ἔζησε στὰ σύνορα
μιᾶς ἀκαθόριστης ἡλικίας καὶ πέθανε γιὰ πράγματα μακρινὰ ποὺ
……εἶδε κάποτε σ᾿ ἕνα ἀβέβαιο ὄνειρο.
Τάσος Λειβαδίτης, ἀπὸ τὴ συλλογὴ Τὰ χειρόγραφά του φθινοπώρου (1990)
Καντάτα
Ἕνα περίεργο ἐπεισόδιο διαβάζαμε τελευταία στὶς ἐφημερίδες,
ἕνας ἄντρας πῆγε σ᾿ ἕνα ἀπ᾿ αὐτὰ τὰ «σπίτια»,
πῆρε μιὰ γυναῖκα,
μὰ μόλις μπαίνουν στὸ δωμάτιο,
ἀντὶ νὰ γδυθεῖ καὶ νὰ ἐπαναλάβει τὴν αἰώνια κίνηση,
γονάτισε μπροστά της, λέει, καὶ τῆς ζητοῦσε νὰ τὸν ἀφήσει
νὰ κλάψει στὰ πόδια της. Ἐκείνη βάζει τὶς φωνές,
«ἐδῶ ἔρχονται γιὰ ἄλλα πράγματα»,
οἱ ἄλλοι ἀπ᾿ ἔξω δώστου χτυπήματα στὴν πόρτα.
Μὲ τὰ πολλὰ ἄνοιξαν καὶ τὸν διώξανε μὲ τὶς κλωτσιὲς
— ἀκοῦς ἐκεῖ διαστροφὴ νὰ θέλει, νὰ κλάψει μπρός σε μιὰ γυναῖκα.
Ἐκεῖνος ἔστριψε τὴ γωνία καὶ χάθηκε καταντροπιασμένος.
Κανεὶς δὲν τὸν ξανάδε πιά.
Καὶ μόνο ἐκείνη ἡ γυναῖκα,
θὰ ᾿ρθεῖ ἡ ἀναπότρεπτη ὥρα μιὰ νύχτα, ποὺ θὰ νοιώσει τὸν τρόμο ξαφνικά,
πῶς στέρησε τὸν ἑαυτὸ τῆς ἀπ᾿ τὴν πιὸ βαθιά,
τὴν πιὸ μεγάλη ἐρωτικὴ πράξη
μὴν ἀφήνοντας ἕναν ἄντρα νὰ κλάψει στὰ πόδια της.
Την ηχογράφηση του ραδιοφωνικού αφιερώματος για τον Τάσο Λειβαδίτη μπορείτε να βρείτε και να ακούσετε στους παρακάτω συνδέσμους:
http://www.mixcloud.com/marilenakarra/
http://www.crradio.gr/archive.html
[1] Πηγή: http://tassosleivaditis.wordpress.com/2010/11/08/alexandra-boufea-tassos-leivaditis-sterimenos-senan-paradeiso-apo-lexeis-kritiki/
[2] Πηγή:http://tassosleivaditis.wordpress.com/2013/04/14/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%84%CE%AE%CF%82-%CE%B3%CF%85%CE%BC%CE%BD%CF%8C%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%AD%CF%89%CF%81%CE%BF%CF%82/
