Ο μιμιτισμός της ποινικής πολιτικής που προωθήθηκε από την αμερικανική δεξιά μετά το 1970 και η εγκατάλειψη του μετα-βιομηχανικού προλεταριάτου από τα κόμματα της αριστεράς, που αντιπροσωπεύουν ιδεολογικές αποχρώσεις με βάση το competitive advantage που θέλουν να προωθήσουν στο πολιτικό μάρκετινγκ, έχουν προκαλέσει αυτό που φέρεται ως ποινική κρίση του μοντερνισμού, μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από τη μαζική φυλάκιση μελών της εργατικής τάξης και μεταναστών. Η κρίση αυτή ισχυροποιήθηκε από την απαξίωση και αποκέντρωση της επιστημονικής κοινωνικής έρευνας από τα κέντρα λήψης αποφάσεων, τα οποία, χρησιμοποιώντας προπαγανδιστικές δεξαμενές σκέψης παρουσίαζαν (και παρουσιάζουν) καθαρά ταξικές πολιτικές ως επιστημονικά τεκμηριωμένες θέσεις.
Ο νεο-φιλελευθερισμός, εκτός από τις τεράστιες αλλαγές που επέφερε στην οικονομία, με την ιδιωτικοποίηση δημόσιων αγαθών, την αυξημένη ανεργία, τη μείωση κοινωνικών παροχών και την υποχρεωτική εργασία ως μέσο λήψης βοηθήματος, υπήρξε πολύ παραγωγικός ως προς την δημιουργία και προώθηση καινούριων αντιλήψεων για την εγκληματικότητα, την ασφάλεια και την εργατική τάξη. Μετά το 1970, η αμερικανική δεξιά, με μια έμμεση επίθεση απέναντι στα κοινωνικά κεκτημένα των κινημάτων της δεκαετίας του ’60, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει το ποινικό σύστημα, για να επαναφέρει ξεχασμένες εθνοταξικές ιεραρχίες και να καταργήσει το ‘κοινωνικό κράτος’. Αυτό πραγματώθηκε με την επέκταση του ποινικού συστήματος σε συνάρτηση με τη συρρίκνωση κοινωνικών παροχών, προκαλώντας την οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση της εργατικής τάξης που ήδη υπέφερε από την ανεργία λόγω αποβιομηχάνισης της κοινωνίας. Οι στατιστικές που αφορούν την κρατική χρηματοδότηση, οι οποίες κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 σηματοδοτούν μείωση 40% στην παροχή επιδόματος στους φτωχούς, δείχνουν παράλληλη αύξηση 95% στο κρατικό budget των φυλακών.* Ως αποτέλεσμα, δημιουργήθηκε αυτό που ονομάζεται ‘ποινικοποίηση της φτώχειας’ (penalization of poverty), δηλαδή η επέκταση του ρόλου των φυλακών ως μέσο αντιμετώπισης της φτώχειας και της ανεργίας.
Για να επικυρωθούν οι πολιτικές αυτές με ένα ‘επιστημονικό’ υποβαθρο, δημιουργήθηκαν δεξαμενές σκέψης, οι οποίες προπαγάνδισαν την αναποτελεσματικότητα του ΄κοινωνικού κράτους΄ για την αντιμετώπιση της παραβατικότητας που ‘επικρατούσε’ στις εργατικές συνοικίες. Έτσι, προωθήθηκε καμπάνια για τη διακοπή κρατικού βοηθήματος στα τμήματα της εργατικής τάξης που είχαν πληγεί από τη αποβιομηχάνιση της κοινωνίας, με τη δικαιολογία ότι επίγεται η δημιουργία μιας πιο σκληρής κρατικής εξουσίας για να μπορεί να αντιμετωπιστεί η εγκληματικότητα των προλετάριων . ΤοManhattan Institute, που δημιουργήθηκε έπειτα από έκκληση του μέντορα της Margaret Thatcher, Anthony Fisher, αναβίωσε την ήδη τότε επιστημονικά απαξιωμένη θεωρία ‘broken windows’, που αποτέλεσε το υπόβαθρο της αστυνόμευσης τύπου μηδενικής ανοχής. Με την έκδοση του βιβλίου ‘Fixing Broken Windows’ των Kelling και Coles, που διατέθηκε ως εγχειρίδιο για αστυνομικούς, προώθησε την μηδενική ανοχή ως ένα επιστημονικά επικυρωμμένο τρόπο αστυνόμευσης. Η θεωρία αυτή βασίζεται στην ‘ταξική κάθαρση’ δημόσιων χώρων από φτωχούς και Αφρο-Αμερικανούς και είχε ως αποτέλεσμα τη συνεχή παρενόχληση Αφρο-Αμερικανων και μεταναστών στους δρόμους, στα τρένα και τα πάρκα, τις μαζικές συλλήψεις, την κατακόρυφη αύξηση του πληθυσμού των φυλακών και τη δημιουργία ιδιωτικών φυλακών. Ως συνέπεια αυτής της τακτικής, σύμφωνα με τις στατιστικές 1993-1998, οι συλλήψεις στη Νέα Υόρκη αυξήθηκαν κατά 40% σε μια εποχή που η εγκληματικότητα είχε μειωθεί κατά 54%.** Στη Νέα Υόρκη του Giuliani, μέσα σε πέντε χρόνια, πραγματοποιήθηκαν απολύσεις 13 000 υπαλλήλων κοινωνικών παροχών και προσλήψεις 12 000 αστυνομικών, φτάνοντας συνολικά τους 48 000 αστυνομικούς, κάτι που αναλογεί στο 50% της αστυνομικής δύναμης ολόκληρης της Γαλλίας*. Αυτό ενίσχυσε το ρόλο της αστυνομίας, ως όργανο έκφρασης ταξικής πολιτικής, εφαρμόζοντας μια στάση απόλυτης επιείκιας στάση απέναντι στην αστική τάξη και μηδενική ανοχή στους φτωχούς. Η αξιοπιστία της θεωρίας ‘broken windows’ και των πρακτικών μηδενικής ανοχής μηδενίστηκε για δεύτερη φορά με εμπειρική έρευνα του Bernard Harcourt, που δημοσιεύθηκε από το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ το 2001, αλλά ποτέ δεν δόθηκε σημασία από τα Μ.Μ.Ε.. Εν αντιθέσει, οι πρακτικές αυτές εξάγονται με πολλή επιτυχία στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική, μέσα από δεξαμενές σκέψης και εταιρίες παροχής εκπαίδευσης για την αντιμετώπιση της εγκληματικότητας.
Με αυτή την καινούρια ιδεολογία που καλλιεργήθηκε, διαμορφώθηκε μια άλλη έννοια της λέξης ‘ασφάλεια’, που από τη διασφαλισμένη εργασία και τα εργατικά δικαιώματα, περάσε στην ασφάλεια του φυσικού σώματος και των αγαθών, κάτι που βόλευε την κοινωνικά προνομιούχα τάξη, γιατί, πρώτον μετά την αποβιομηχάνιση των πόλεων δεν υπήρχε τρόπος για την εξασφάλιση εργασίας για τους εργάτες, και δεύτερο για λόγους πολιτικού μάρκετινγκ έπρεπε να δημιουργηθεί ένας εικονικός εχθρός για να αιτιολογηθεί η ύπαρξη της κρατικής εξουσίας. Αυτό τεκμηριώνεται από τον αριθμό των κρατουμένων που παρουσίασε ραγδαία αύξηση από τις 380 χιλιάδες 1980 φτάνοντας τα 2.4 εκατομμύρια το 2012. Αυτό αιτιολογείται, όχι με αύξηση της εγκληματικότητας, η οποία από το 1980 μέχρι το 1993 έμεινε στασιμη και έπειτα παρουσίασε μείωση, αλλά με αύξηση της τιμωρητικότητας του κράτους*** .Το πρωτοφανές αυτό φαινόμενο φυλάκισης, (5% των ενήλικων ανδρών και 30% νέων Αφρο-Αμερικανών) αλλά και η εποπτεία 8 εκατομμύρια ανθρώπων (φυλακισμένων και μη) από τη δικαιοσύνη, έχει δημιουργήσει τον όρο ‘μαζική φυλάκιση’ (mass incarceration) που χρησιμοποιούν οι ακτιβιστές που αγωνίζονται για την ανατροπή του.****
Οι αμερικανικές φυλακές χορηγούνται με 44 δις δολλάρια το χρόνο, ενώ το προσωπικό των φυλακών αγγίζει τις 708 000, αποτελώντας την τρίτη μεγαλύτερη βιομηχανία σε αριθμό υπαλλήλων στις Η.Π.Α., και το επάγγελμα με τις μεγαλύτερες αποδοχές σε σχεση με προσόντα. **** Οι φρουροί των φυλακών του Sacramento, ένα πολυ δυνατό πολιτικό λόμπυ, χρηματοδοτεί με εκατομμύρια δολλάρια τις εκλογικές καμπάνιες αυτών που στηρίζουν την περαιτέρω αυστηροποίηση του ποινικού συστήματος, σε αντίθεση με τους φυλακισμένους που στερούνται όλα τα πολιτικά δικαιώματα τους. Ως αποτέλεσμα, προωθήθηκαν νομοθεσίες όπως η αποκαλούμενη ‘three strikes and you ‘re out’, που προβλέπει την αυτόματη καταδίκη 25 ετών εως ισόβια χωρίς δικαίωμα έφεσης, για τη διάπραξη τρίτου κακουργήματος. Περιορίζοντας την ελαστικότητα του δικαστή, και χαμηλώνοντας τα όρια του τι αποτελεί κακούργημα, πάνω από τρεις χιλιάδες ισοβίτες που έχουν καταδικάστηκαστεί για μη-βίαια εγκλήματα, δεν θα έχουν ποτέ την ευκαιρία να βγουν από τις φυλακές και να ξεκινήσουν τη ζωή τους από την αρχή. O 53 χρονος Timothy Jackson, βρίσκεται εδώ και δεκαέξι χρόνια στη φυλακή Angola στη Louisiana, ως ένα από τα θύματα της νομοθεσίας αυτής, και θα παραμείνει μέχρι το τέλος της φυσικής του ζωής. Ο λόγος, η κλοπή ενός μπουφάν αξίας 159 δολλαρίων. Ο 48χρονος Ronald Washington, ισοβίτης γιατί έκλεψε δύο μπλούζες, αναφέρει πώς ένιωσε μόλις έμαθε την ποινή του σε γράμμα του, απόσπασμα του οποίου δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Guardian: ‘Ένιωσα λες και κάποιος πήρε όλη τη ζωή μέσα από το σώμα μου. Πραγματικά, ένιωσα απόρριψη, αδιαφορία, σαν να πέρασε ένα μαχαίρι μέσα από την καρδιά μου. Ο κόσμος είναι γεμάτος μοναξιά γιατί φαίνεται πως κανένας δεν νοιάζεται. Ποτέ πια δεν θα επιστρέψεις πίσω στην κοινωνία, ό,τι κι αν είχες ή αν κατάφερες στη ζωή σου τώρα είναι άχρηστο, γιατί θάβεσαι ζωντανός με αργο ρυθμό’.
Το χειροτερο ίσως είναι, πως αυτές οι επικίνδυνες για τα ανθρώπινα δικαιώματα πολιτικές, εισάγονται στην Ευρώπη από κόμματα της αριστεράς. Στη Βρετανία ο αριθμός των κρατουμένων ήταν ο μεγαλύτερος στην ιστορία της χώρας επί κυβέρνησης του Εργατικού Κόμματος, το οποίο υιοθετώντας το βιβλίο ‘The third way’ του Antony Giddens ως το νέο μανιφέστο της αριστεράς, στοχοποίησε την παραβατικότητα των προλετάριων ακριβώς όπως είχε γίνει και στις Η.Π.Α.. Στη Γαλλία, ήταν ο σοσιαλιστής Jospin που ξεκίνησε τη στροφή προς την ποινικοποίηση της φτώχειας, μια πολιτική που ακολουθήθηκε και από μεταγενέστερους προέδρους, με αποτέλεσμα την επιθετική αστυνόμευση εργατικών συνοικιών, επιβολή φυλάκισης για street crimes, αλλά και συλλήψεις για εκφοβισμό που έφτασαν το ένα εκατομμύριο τη δεκαετία 2002-2012.** Στην ίδια χώρα, η κουλτούρα της ποινικοποίησης- η άσκηση εξουσίας, το συστηματικό φακέλωμα και η επιβολή ποινών- μεταφέθηκε και στα σχολεία με τη χρήση του Signa software και την αντικατάσταση του εκπαιδευτικού ψυχολόγου από αστυνομικό, για την αντιμετώπιση των συνηθισμένων σχολικών φαινομένων, που προσπαθούν να τα μετατρέψουν σε μέγα κοινωνικό πρόβλημα, αφαιρώντας τη ψυχολογική στήριξη που κάποιοι μαθητές έχουν πολλή ανάγκη και μετατρέποντας τους σε παραβάτες από το σύστημα.
Στην Ελλάδα, το νομοσχέδιο για τις φυλακές υψίστης ασφαλείας, ένα είδος φυλακών που καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα και στηρίζονται στην επιβολή ψυχολογικού βασανισμού μέσω της απομόνωσης, είναι το πιο πρόσφατο μέτρο αμερικανοποίησης του συστήματος. Οι φυλακές αυτές δεν θα είναι μόνο για την απομόνωση των πιο ‘επικίνδυνων’ όπως διαφημίζεται από τα Μ.Μ.Ε., αλλά όπως αναφέρει η ερευνήτρια των φυλακών τύπου Γ’ στις Η.Π.Α Sharon Shalev, παρατηρήθηκε ο εγκλεισμός μεγάλου αριθμού κρατουμένων με ψυχικές διαταραχές, κρατουμένων που κατέληξαν εκεί γιατί προκάλεσαν τα νεύρα κάποιου φρουρού, και υπόπτων (χωρίς να εξακριβωθεί) για συμμετοχή σε συμμορίες. Στην έρευνά της, που συμμετείχαν πρώην κρατούμενοι σε φυλακή υψίστης ασφαλείας, τα success stories όπως αναφέρει χαρακτηριστικά γιατί κατάφεραν να μη χάσουν το μυαλό τους , διαπίστωσε την τεράστια δυσκολία τους στην απλή καθημερινή γλωσσική επικοινωνία, ακόμα και στη δημιουργία προτάσεων, κάτι που οφείλεται στην εκτεταμένη απομόνωσή τους. Οι ίδιοι έκαναν λόγο για τη δυσκολία που αντιμετώπισαν μετά την αποφυλάκιση τους λόγω της δυσφορίας που ένιωθαν όταν βρίσκονταν σε πλήθος και σε κοινωνικές εκδηλώσεις, πράγματα που όπως δήλωσαν απεφεύγαν, και που σίγουρα δεν αποτελούν ενδείξεις καλής προετοιμασίας του κρατουμένου για τη ζωή του εκτός φυλακής. Από τη στιγμή που οι συνέπειες αυτού του είδους φυλάκισης επηρεάζουν την ποιότητα ζωής και τη λειτουργικότητα των κρατουμένων εφ’ όσον έχουν πλεον εκτίσει την ποινή τους, ενώ έμμεσα επιβάλλουν συνθήκες κοινωνικής απομόνωσης εκτός φυλακής, τότε δεν γίνεται απλά λόγος για μια ‘φυλακή μέσα στη φυλακή’ αλλα για μια φυλακή και έξω από αυτη.
Ο κεντρικός ρόλος των φυλακών στο νεο-φιλελευθερισμό, αποτελεί μια νομιμοποιημένη απομόνωση των πολιτικα, φυλετικά και ταξικά ‘ανεπιθύμιτων’, με αποτέλεσμα τη συνεχή αύξηση του πληθυσμού των φυλακών. Η αμερικανοποίηση που επιβάλλεται στις ελληνικές φυλακές πρέπει να σταματήσει γιατί δεν πρόκειται να υπάρξει καμία θετική έκβαση από αυτή τη διαδικασία. Οι φυλακές υψίστης ασφαλείας είναι μέρος ενός πολιτικού και ταξικού πολέμου για την εδραίωση μιας σάπιας κρατικής κυριαρχίας και την υποδούλωση των κρατουμένων σε ακόμα πιο εξεφτελιστικές συνθήκες διαβίωσης. ΝΑ ΜΗΝ ΠΕΡΑΣΕΙ.
(Οι πηγές προέρχονται από δημοσιεύσεις σε επιστημονικές εφημερίδες του κοινωνιολόγου των φυλακών Loic Wacquant, άρθρο της εφημερίδας Guardian και την προφορική συνεντευξη της καθηγήτριας πανεππιστημίου Sharon Shalev που δόθηκε στο BBC radio 4)
Πηγές
* Οι στατιστικές είναι από το άρθρο ‘The prison is an outlaw institution’ του Loic Wacquant και δημοσιεύθηκε από το The Harvard Journal τον Φεβρουάριο του 2012.
**Οι στατιστικές προέρχονται από το The punitive regulation of poverty in the neoliiberal era, published by the Centre for justice and crime studies, 2012
*** Οι στατιστικές αυτές είναι από το άρθρο ‘Class, race and hypercarceration in revanchist America’ by Loic Wacquant published in Daedalus Summer 2010.
****Οι στατιστικές προέρχονται από το άρθρο ‘Τhe curious eclipse of prison ethnography in the age of mass incarceration’ , by Loic Wacquant published in Ethnography
Guardian: Over 3000 US prisoners serving life without parole, for non-violent crimes
http://www.theguardian.com/world/2013/nov/13/us-prisoners-sentences-life-non-violent-crimes
Crafting the neo-liberal state: workfare, prisonfare and social insecurity. Sociological Forum vol 25 (2) by Loic Wacquant
The wedding of workfare and prisonfare published in Social Justice vol 38 (1-2)
Ordering insecurity: social polarizationn and the punitive upsurge, by Loic Wacquant, published in the Radical Philosophy Review
Συνέντευξη με την ερευνήτρια φυλακών υψίστης ασφαλείας Sharon Shalev
http://www.bbc.co.uk/iplayer/episode/b00vkxr2/Thinking_Allowed_Supermax_Western_Rule/
