Με αφορμή την Διεθνή Ημέρα των Αντιρρησιών Συνείδησης στις 15 Μαΐου,
μια σύντομη αναδρομή σχετικά με το θέμα της Άρνησης στη θητεία στην Ελλάδα.
Ο θεσμός της υποχρεωτικής στράτευσης εισάγεται στην Ελλάδα το 1911 , λίγο πριν από τη συμμετοχή της χώρας σε μια σειρά διαδοχικών πολέμων ( Βαλκανικοί Πόλεμοι , Α Παγκόσμιος Πόλεμος , εκστρατεία στην Ουκρανία , Μικρασιατική εκστρατεία ) . Η διάρκεια της συμμετοχής αυτής (περισσότερο από μία δεκαετία) και η επακόλουθη εξάντληση των στρατιωτών – πολλοί από τους οποίους στρατολογήθηκαν το 1911 και πήραν εξιτήριο το 1923 – είχαν ως αποτέλεσμα τις πρώτες μαζικές λιποταξίες από τον ελληνικό στρατό .
Για τα επόμενα 60 χρόνια οι αντιρρησίες συνείδησης προέρχονται αποκλειστικά από τους Μάρτυρες του Ιεχωβά . Τα στρατιωτικά δικαστήρια τους καταδίκαζαν σε πολύ βαριές οινές και συνήθως φυλακίζονταν για 10 με 15 χρόνια σε στρατιωτικές φυλακές . Κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου ορισμένοι αντιρρησίες συνείδησης καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν .
Τον Σεπτέμβριο του 1977, την τελευταία ημέρα των κοινοβουλευτικών συνόδων , η κυβέρνηση Καραμανλή της Νέας Δημοκρατίας ψηφίζει το νόμο 731 , κάτω από την πίεση των διεθνών οργανισμών και ιδιαίτερα του Συμβουλίου της Ευρώπης . Σύμφωνα με το νόμο , όσοι αρνούνται να στρατευτούν για θρησκευτικούς λόγους μπορούν να επιλέξουν μεταξύ τετραετούς άοπλης θητείας σε στρατόπεδο και φυλάκισης για τέσσερα χρόνια σε στρατιωτικές φυλακές , ενώ θα απαλλάσσονται στο μέλλον από κάθε νέα κλήση για υπηρετήσουν. Δύο χρόνια πριν , κατά τη συνταγματική μεταρρύθμιση του 1975 , η πρόταση του ΠΑΣΟΚ για εναλλακτική πολιτική υπηρεσία σε όσους αρνούνται να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία για θρησκευτικούς ή ιδεολογικούς λόγους, είχε απορριφθεί από το κυβερνών κόμμα της Νέας Δημοκρατίας .
Το Φεβρουάριο του 1978, 45 αντιρρησίες συνείδησης που κρατούνταν στις Στρατιωτικές Φυλακές Αυλώνας, εξέθεσαν με συγκεκριμένα στοιχεία την κατάσταση όπως είχε διαμορφωθεί —τόσο νομικά όσο και στην πράξη— στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Η εφημερίδα Ελευθεροτυπία δημοσίευσε αυτή την επιστολή στις 15 Ιουλίου 1978. Η κινητοποίηση που είχε προκληθεί από την επιστολή των 45 αντιρρησιών είχε, όμως, ως αποτέλεσμα να έρθει στην Ελλάδα δύο ημέρες αργότερα ο εκπρόσωπος της Διεθνούς Αμνηστίας. Μόλις έγινε γνωστή η άφιξή του, όλοι οι αντιρρησίες συνείδησης μεταφέρθηκαν στις Αγροτικές Φυλακές Κασσάνδρας όπου και παρέμειναν τελικά.
Οι πρώτες περιστασιακές αναφορές για το θέμα συμβαίνουν γύρω στο 1982-1984 ,όταν η «Οικολογική Εφημερίδα» καθώς και το περιοδικού «Αρνιέμαι » , έρχονται να δώσουν φωνή και να κατευθύνουν το νεογέννητο κίνημα υποστήριξης . Το κίνημα αναπτύσσει διεθνείς σχέσεις , οι δράσεις και τα άρθρα πολλαπλασιάζονται , επιτυγχάνεται μια σχετική συνοχή και μπαίνουν άμεσοι στόχοι: η απελευθέρωση από τη φυλακή των Μαρτύρων του Ιεχωβά , η κατάπαυση των διώξεων και η θεσμοθέτηση μιας εναλλακτικής κοινωνικής υπηρεσίας .
Το 1986-87 εμφανίζονται οι πρώτοι μη – θρησκευτικοί αντιρρησίες συνείδησης. Οι δηλώσεις τους είναι ανατρεπτικές , έχουν ανθρωπιστικό χαρακτήρα , δεν περιορίζουν την άρνηση σε κάποιο είδος στρατού ή πολιτικού συστήματος και προωθούν τη μη – βία και την κοινωνική ανυπακοή. Τον Μάρτιο του 1987 συνελήφθη ο 28χρονος Μιχάλης Μαραγκάκης , ο πρώτος που έκανε δημόσια γνωστή την άρνησή του να στρατολογηθεί , συνελήφθη , και τον Ιούνιο καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης τεσσάρων ετών .
Μετά την εκδίκαση της έφεσής του , τον Φεβρουάριο του 1988, η ποινή του Μαραγκάκη γίνεται 26 μήνες φυλάκιση . Στις 22 του ίδιου μήνα αρχίζει απεργία πείνας που σταματά την Πρωτομαγιά , όταν η κυβέρνηση , θορυβημένη από την διεθνή υποστήριξη , δηλώνει ότι θα εξετάσει το ζήτημα της αντίρρησης συνείδησης κάτω από θετικό πρίσμα .
Στις 12 Απριλίου του ίδιου έτους ο αντιρρησίας συνείδησης Θανάσης Μακρής συλλαμβάνεται και ξεκινάει απεργία πείνας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τον Μαραγκάκη. Στις 26 Μαΐου καταδικάζεται σε ποινή φυλάκισης πέντε ετών ( μειωμένη αργότερα σε 18 μήνες) και αρχίζει μια νέα απεργία πείνας στην οποία ο Μαραγκάκης τον συνοδεύει . Αυτή η απεργία σταματά τον Ιούλιο, όταν η κυβέρνηση ανακοινώνει ένα νομοσχέδιο το οποίο προέβλεπε εναλλακτική υπηρεσία διπλάσιας διάρκειας αλλά που ποτέ δεν εισήχθη προς συζήτηση στο Κοινοβούλιο .
Κατά τη διάρκεια της φυλάκισης του Μαραγκάκη και του Μακρή μια τεράστια διεθνής εκστρατεία με χιλιάδες επιστολές υποστήριξης αναπτύσσεται, φέρνοντας την κυβέρνηση σε θέση άμυνας . Στην Ελλάδα πραγματοποιούνται δεκάδες συναυλίες και εκδηλώσεις για την υποστήριξη των Μαραγκάκη και Μακρή , ενώ περισσότερα από είκοσι άτομα δηλώνουν αντιρρησίες συνείδησης για ιδεολογικούς λόγους .
Ο Μιχάλης Μαραγκάκης αφέθηκε ελεύθερος το Δεκέμβριο του 1988 μετά από τρεις διαδοχικές απεργίες πείνας 71 , 50 και 20 ημερών, ενώ ο Θανάσης Μακρής αφέθηκε ελεύθερος τον Ιούλιο του 1989 μετά από δύο απεργίες πείνας 55 και 33 ημερών. Και οι δύο είχαν εκτίσει τα 2/3 της ποινής τους. Τον Φεβρουάριο του 1988 ένας νέος νόμος προβλέπει την άοπλη στρατιωτική θητεία για τους ιδεολογικούς αντιρρησίες συνείδησης αλλά κανείς δεν τον χρησιμοποιεί.
Το ίδιο χρονικό διάστημα ιδρύεται ο Σύνδεσμος Ελλήνων Αντιρρησιών Συνείδησης, από 12 άτομα που οι ίδιοι δηλώνουν αντιρρησίες συνείδησης, κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου στην Αθήνα ( 18 του Νοέμβρη, 1987 ) . Παρά το γεγονός ότι οι Μάρτυρες του Ιεχωβά συνεχίζουν να φυλακίζονται (εκείνα τα χρόνια υπήρχαν περίπου 400 σε στρατιωτικές φυλακές που εξέτιαν ποινές τετραετούς φυλάκισης ), οι διώξεις κατά των μη θρησκευτικών αντιρρησιών συνείδησης αναστέλλονται .
Η κατάσταση αλλάζει το Μάη του 1991 , όταν συλλαμβάνεται ο Νίκος Μαζιώτης και ακολουθεί η σύλληψη του Παύλου Ναθαναήλ το Σεπτέμβριο . Σε δηλώσεις τους δηλώνουν ως λόγο στην άρνηση στράτευσης την ταξική/αντιεξουσιαστική συνείδησή τους και δηλώνουν την απροθυμία τους να υπηρετήσουν οποιαδήποτε μορφή εναλλακτικής θητείας. Καταδικάζονται σε κάθειρξη ενός έτους που αναστέλλεται για 3 χρόνια , ενώ τους προθέτουν και νέες κατηγορίες , μια συνήθης πρακτική των αρχών. Ο Μαζιώτης συλλαμβάνεται και πάλι στις 9 Οκτωβρίου 1992. Αρχίζει απεργία πείνας που θα διαρκέσει 50 ημέρες και θα σταματήσει με την απελευθέρωσή του .
Το 1992 , η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας ανακοινώνει την προετοιμασία νομοσχεδίου η πορεία του οποίου τερματίζεται με το τέλος του έτους, όταν το Νομικό Συμβούλιο του Κράτους το απορρίπτει ως μη συμβατό με το Σύνταγμα . Οι επόμενες κυβερνήσεις διαδίδουν φήμες σχετικά με ένα νομοσχέδιο στο οποίο θα αναγνωρίζεται η αντίρρηση συνείδησης , προσπαθώντας με διάφορα τεχνάσματα όπως η « κοινωνική υπηρεσία στο στρατό » να ελαχιστοποιήσει τις πιέσεις, τόσο από το εξωτερικό όσο και από το εσωτερικό της χώρας . Οι αντιρρησίες συνείδησης έχουν φτάσει περίπου τους 100 χωρίς να είναι όλοι πρόθυμοι να υπηρετήσουν εναλλακτική υπηρεσία, εάν και όταν αυτό προβλέπεται από το νόμο .
Οι περισσότεροι αντιρρησίες συνείδησης που έχουν μετακομίσει από τα σπίτια τους δεν έχουν αναζητηθεί από τις αρχές, μια κατάσταση που θα αλλάξει με τη σύλληψη του Νίκου Καρανίκα το 1995 . Ο Καρανίκας μεταφέρεται σε στρατιωτική φυλακή και καταδικάζεται σε ποινή φυλάκισης τεσσάρων ετών για ανυποταξία σε μια εποχή γενικής επιστράτευσης . Τον Δεκέμβριο του 1995 και μετά από ένα μεγάλο κίνημα υποστήριξης , το στρατιωτικό εφετείο μειώνει την ποινή του σε ένα έτος φυλάκιση με τριετή αναστολή . Κατά την έξοδό του όμως από τη δικαστική αίθουσα και σύμφωνα με την πάγια πρακτική των στρατολογικών αρχών, του επιδόθηκε φύλλο πορείας. Ο Καρανίκας δεν παρουσιάστηκε και η εναντίον του κατηγορία μετατράπηκε πλέον σε λιποταξία. Με την ίδια κατηγορία ο Νίκος Μαζιώτης, που είχε συλληφθεί για άλλη υπόθεση, καταδικάστηκε το 1998 σε πρωτόδικη φυλάκιση δέκα μηνών, η οποία στο Αναθεωρητικό Δικαστήριο μειώθηκε στους οκτώ μήνες.
Εν τω μεταξύ , τον Φεβρουάριο 1997, το ελληνικό κοινοβούλιο ψήφισε νόμο για την εισαγωγή , με μεγάλη καθυστέρηση σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη , της πολιτικής κοινωνικής υπηρεσίας ως εναλλακτική λύση για τη στρατιωτική θητεία ( Νόμος 2510 της 27 / 6/1997 ) . Ο όρος αντιρρησίας συνείδησης αναφέρεται για πρώτη φορά σε ένα νομικό κείμενο , χωρίς όμως να σηματοδοτεί την επίσημη αναγνώριση του ανθρώπινου δικαιώματος . Ο βασικός νόμος που διέπει την άρνηση στράτευσης για λόγους συνείδησης και σήμερα είναι ο νόμος 3421/2005 .
Η στάση του στρατού σκληραίνει πολύ αμέσως μετά την ψήφιση του νόμου . Οι πρώτοι Μάρτυρες του Ιεχωβά που αρνούνται να υπηρετήσουν εναλλακτική υπηρεσία καταδικάζονται σε ποινή φυλάκισης έξι ετών ( διπλάσιο χρόνο από ό, τι κατά τη διάρκεια της εναλλακτικής υπηρεσίας που υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή ).
Όπως ήταν αναμενόμενο , ο νόμος δεν έλυσε τα πολλά και σύνθετα προβλήματα που είχαν συσσωρευτεί όλα αυτά τα χρόνια . Παρ ‘όλα αυτά, η ψήφισή του έγινε δεκτή ως ένα θετικό βήμα τόσο από το εξωτερικό όσο και από τους Έλληνες αντιρρησίες συνείδησης που επέλεξαν να στηρίξουν το θεσμό με τη συμμετοχή τους . Από το 1998 μέχρι σήμερα , περίπου 2000 αντιρρησίες συνείδησης ( η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είναι Μάρτυρες του Ιεχωβά ) έχουν υπηρετήσει ή υπηρετούν πολιτική κοινωνική υπηρεσία . Ωστόσο , η πορεία της εφαρμογής του θεσμού έχει αποκαλύψει μια σειρά από προβλήματα , για τα οποία απαιτούνται πρόσθετες νομοθετικές ρυθμίσεις . Οι κανονισμοί αυτοί έχουν αναλυθεί επαρκώς στην εξαιρετική έκθεση του Έλληνα Συνηγόρου του Πολίτη ( 1999 ), καθώς και στις προτάσεις της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου .
Σχετικά με το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης, την προστασία του και τις διώξεις που υφίστανται οι αντιρρησίες συνείδησης σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος και η Τουρκία το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας διοργανώνει εκδήλωση την Τετάρτη 7 Μαΐου 2014 7 μ.μ. στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων με τίτλο:
«Το νομικό πλαίσιο και οι διώξεις των αντιρρησιών συνείδησης σε Ελλάδα, Κύπρο και Τουρκία»
με ομιλητές τον Μουράτ Κανατλί, διωκόμενο αντιρρησία συνείδησης από το βόρειο τμήμα της Κύπρου, ο οποίος φυλακίστηκε πρόσφατα
και τον Δημήτρη K. Σωτηρόπουλο, αντιρρησία συνείδησης από την Ελλάδα, ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Αντιρρησιών Συνείδησης, ο οποίος δικάζεται στις 13 Μαΐου 2014 στο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ για την εκδήλωση: «Το νομικό πλαίσιο και οι διώξεις των αντιρρησιών συνείδησης σε Ελλάδα, Κύπρο, Τουρκία»
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Διεθνής Ημέρα Αντιρρησιών Συνείδησης: Ο Μουράτ Κανατλί
ΠΗΓΕΣ: http://www.antirrisies.gr/, http://el.wikipedia.org/wiki
