Το άρθρο με τίτλο ‘Λονδίνο: Αυξάνονται οι δισεκατομμυριούχοι και οι πεινασμένοι’, στην Left.gr, αναφέρει συγκριτικά στοιχεία με το ολοένα αυξανόμενο χάσμα της ταξικής διαφοράς ανάμεσα σε φτωχούς και πλούσιους στη Βρετανία. Οι δισεκατομμμυριούχοι στη Βρετανία αυξήθηκαν σε 104 από 88 που ήταν πέρσι, ενώ η φιλανθρωπική οργάνωση Trussell Trust αναφέρει αύξηση 163%, για την ίδια χρονική περίοδο, στη ζήτηση τροφίμων από ανθρώπους που δεν έχουν πλέον τα μέσα εξασφάλισης του καθημερινού φαγητού. Σύμφωνα με στοιχεία από το BBC ανοίγουν δύο καινούριες τράπεζες τροφίμων της Trussell Trust κάθε εβδομάδα στη Βρετανία για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες των ανθρώπων, ενώ η Left.gr αναφέρει πως ο αριθμός των ανθρώπων που παίρνουν πακέτα τροφίμων από την εν λόγω οργάνωση αγγίζει τις 913 χιλιάδες. Το ντοκιμαντέρ ‘ Britain’s Hidden Hungry’, που προβλήθηκε από το BBC για την οργάνωση Trussell Trust, σκιαγραφεί κάποια από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι λήπτες των τροφίμων, δυστυχώς όμως διαστρεβλώνει την όλη κατάσταση.
Το ντοκιμαντέρ βασίζεται σε κάτι που μοιάζει με κακογραμμένο σενάριο: ένας κακός φτωχός που ‘εκμεταλλεύεται το σύστημα’ για να φέρει φαγητό στο σπίτι του, ένα αδικημένο θύμα ρατσιστικής συμπεριφοράς (χωρίς όμως ο δημοσιογράφος να αναφέρει τη λέξη ρατσισμός παρόλο που είναι πολύ ξεκάθαρο), μια πρώην επιτυχημένη επαγγελματίας που λόγω ανεργίας δεν έχει να φάει και μια φοιτήτρια που ‘σώζεται’ από την Trussel Trust, αφού εργάζεται εκεί ως εθελόντρια και στο τέλος της μέρας παίρνει τα (πολύ) λίγα τρόφιμα που περισεύουν (αν περισέψουν) για να μπορέσει να επιβιώσει. Η προσφορά της εθελοντικής εργασίας της φοιτήτριας στην οργάνωση ουδέποτε παρουσιάζεται ως εκμετάλλευση, ενώ το ότι είναι όλη μέρα περιτριγυρισμένη από φαγητό ενώ η ίδια ζει με ένα ‘γεύμα’ την ημέρα, εμφανίζεται ως κάτι απόλυτα φυσιολογικό. Φυσικά με τόσα θύματα δεν θα έλειπε ποτέ ένας δημοσιογράφος, κάτι ανάμεσα σε σούπερμαν και εκδικητή, που καταφέρνοντας να σώσει το λαπτοπ της φοιτήτριας από τον ενεχειροδανειστή και εκθέτοντας δημόσια τον ‘κακό φτωχό’ που είπε ψέμματα για να πάρει σπίτι του ένα κέικ για το παιδί του, αποκαθιστά την αρχή της αστικής τάξης ότι οι φτωχοί είναι υπερβολικά αδύναμοι και θελουν προστασία, αλλα αν πάρουν ενα ψίχουλο παραπάνω πρέπει κάποιος να τους βάλει στη θέση τους.
Ο χριστιανικός χαρακτήρας της Trussell Trust, που είναι η μεγαλύτερη του είδους της οργάνωση στη Βρετανία, είναι πολύ ανησυχητικός, αφού η αντιμετώπιση μη-λευκών, μη-χριστιανών πολιτών ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας φαίνεται ξεκάθαρα στο ντοκιμαντέρ. Οι συναντήσεις των μελών της οργάνωσης υπό τους ήχους χριστιανικής μουσικής, φαίνονται περίεργα ακόμα και στην πρώην-επιτυχημένη-επαγγελματία-νυν-λήπτρια-πακέτων-τροφίμων, που καλείται να μιλήσει σε ένα event με θέμα τη σημαντική βοήθεια που πήρε από την οργάνωση αυτή. Ο σούπερ δημοσιογράφος όμως θα σώσει και την οργάνωση που έχει πέσει ‘θύμα κακής διαχείρησης’ από τη μια και ΄θύμα εκμετάλλευσης’ από τους κακούς φτωχούς από την άλλη, απαλλάσσοντάς την από τις ευθύνες της ως φορέας κοινωνικών διακρίσεων. Εν αντιθέσει, μια κοπέλα Αφρικανικής καταγωγής, που οι αυξημένες ανάγκες της σε τρόφιμα αμφισβητήθηκαν από τους λειτουργούς, την έκαναν να μην ξαναζητήσει βοήθεια εκεί. Η εμπειρία της κοπέλας, που ήταν μάνα πέντε παιδιών (γι αυτό και οι αυξημένες ανάγκες σε τρόφιμα), με την τράπεζα τροφίμων της Trussell Trust, απευθυνόμενη στην κοινωνική λειτουργό της:
‘Με όλο το σεβασμό, εκτιμώ πάρα πολύ τη βοήθεια που μου προσφέρετε, αλλά την προηγούμενη εβομάδα αφού είχαμε έρθει εδώ, πήραμε την απόφαση ότι δεν θέλουμε να έχουμε καμία σχέση με την τράπεζα τροφίμων. Καμία σχέση. Γιατί αυτός δεν είναι τρόπος να φέρεσαι σε ανθρώπους’
Η κοινωνική λειτουργός, αναφέροντας πως οι άνθρωποι αυτοί είναι εθελοντές και όχι επαγγελματίες ως ελαφρυντικό για τη συμπεριφορά τους, έλαβε την εξής απάντηση από την κοπέλα:
‘Συγνώμη, αλλά αυτό δεν είναι δικαιολογία. Κι εγώ εργάζομαι ως εθελόντρια και δεν πληρώνομαι ούτε ένα σεντ, αλλά κάνω τη δουλειά μου σωστά ακόμα κι αν ζω με το άγχος και κλαίω κάθε μέρα. Ακόμα κι όταν δεν μπορώ να σταθώ στα πόδια μου από την πείνα πάω εκεί κι είμαι επαγγελματίας και δεν συμπεριφέρομαι άσχημα σε κανένα’.
Οι τράπεζες τροφίμων δεν είναι η λύση στα κοινωνικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φτωχοί καμίας χώρας. Η απόλυτη φτώχεια των μακροχρόνια ανέργων αλλά και αυτών με πλήρη απασχόληση, έχει να κάνει με την απουσία κοινωνικών αγώνων, με την υιοθέτηση της κουλτούρας της αστικής τάξης από τους φτωχούς και κυρίως με τη μη αμφισβήτηση του όρου της εκμετάλλευσης. Η νεαρή μητέρα και η φοιτήτρια όχι μόνο είναι σε πλήρη άγνοια ότι τυγχάνουν εκμετάλλευσης (ως εθελόντριες), αλλά είναι και περήφανες για την εργασιακή απόδοσή τους. Όμως, το να παρέχεις εθελοντική εργασία ενώ δεν έχεις να φας, είναι ίσως η αποκορύφωση της άρνησης της ταξικής ταυτότητας, μέσα από την άρνηση για διεκδικήσεις και την ανάγκη για κοινωνικοποίηση με την αστική τάξη που ‘προσφέρει’ στους φτωχούς.
Οι φιλανθρωπικές οργανώσεις βασίζονται σε ένα διαχωρισμό των ανθρώπων σε αυτούς που προσφέρουν και αυτούς που παίρνουν δημιουργώνας έτσι μια ταξική διάσταση, υποβιβάζοντας τους μη προνομιούχους απλά και μόνο επειδή δεν έχουν, αποδυναμώνοντας τη συλλογικότητά τους και επηρεάζοντας τον τρόπο αντίληψης του εαυτού τους μέσα από το πρίσμα της φιλανθρωπίας. Ο ‘κακός φτωχός’, που παρουσίαζε τον εαυτό του ως πρώην στέλεχος επιχειρησεων, αντιμετωπίστηκε με περίσσεια ευγένεια και κατανόηση από τους λειτουργούς, λόγω της θέσης του αυτής που ο σούπερ-δημοσιογράφος στο τέλος αποκάλυψε ότι ήταν ψέμα. Όμως, η επιτακτική αυτή ανάγκη για άρνηση της κοινωνικής τάξης και η απόκρυψή της προς αποφυγή του κοινωνικού στίγματος, δείχνουν πόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο κομφορμισμός στον τρόπο σκέψης και την κουλτούρα τους.
Ο αφανισμός της ταξικής συνείδησης ως βασικό στοιχείο της κοινωνικής ταυτότητας και της αντίληψης του ανθρώπου για τον εαυτό του είναι το μεγαλύτερο εμπόδιο που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονοι Βρετανοί προλετάριοι, γιατί η ερμηνεία που δίνουν στην κοινωνική τους πραγματικότητα δημιουργεί μια πλήρη ανικανότητα για οποιαδήποτε κοινωνική δράση δεν είναι μέσα στα όρια του αποδεκτού από την κοινωνία. Σημαντική για την κατανόηση αυτού είναι η θεωρία του commodity fetishism, από τη σκοπιά του μαρξιστή Gyorgy Lucacks, ο οποίος επικεντρώνεται στο φετιχισμό των αντικειμένων ως το μεγαλύτερο εμπόδιο για τη δημιουργία ταξικής συνείδησης. Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε τη μητέρα με τα πέντε παιδιά, που ενώ αντιμετωπίζει τόσες δυσκολίες, επιδεικνύει περήφανα στην κάμερα αντικείμενα που λόγω branding έχουν καθαρά ταξικό συμμβολισμό, λέγοντας ότι εμείς δεν είχαμε πρόβλημα παλιά, δεν ήμασταν πάντα έτσι. Τα αντικείμενα αυτά από τα σκουλαρίκια της με το λογότυπο της Chanel μέχρι το imac computer, είναι παραδείγματα κοινωνικοποίησης μέσα από την κατανάλωση, αποδοχής δηλαδή των αξιών της άρχουσας τάξης μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων brands. Η επιμονή όμως στο συμβολισμό αυτό, δείχνει τον μεταμοντέρνο τρόπο ‘αντίδρασης’ των προλετάριων, που ο αγώνας ενάντια στο κατεστημένο με διεκδικήσεις μετατρέπεται σε αγώνα ενάντια στην ίδια την ταξική ταυτότητα με την κατανάλωση.
Τέλος, ο στιγματισμός του ‘κακού φτωχού’ ως απατεώνα επειδή συνέχισε για κάποιο διάστημα να παίρνει φαγητό από την τράπεζα τροφιμων ενώ ήταν πλέον εργαζόμενος, είναι το πιο γελοίο πράγμα στο ντοκιμαντέρ. Το να πεις ψέμματα για να έχεις να φας είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης σε μια εποχή που η πείνα είναι μια πολύ μεγάλη απειλή για όλους και δε χωρά μέσα στην ηθικολογία εννοιών καλου και κακού. Το ντοκιμαντέρ είναι ένα καθαρό παράδειγμα δομισμού (structuralism) που επικεντρώνεται στην ανάλυση των μικρο-δομών που απαρτίζουν την ολότητα της εικόνας που παρουσιάζεται, στο πως αυτές οι δομές σχετίζονται μεταξυ τους μέσα από τους διάφορους ρόλους που παίζει ο κάθε άνθρωπος και στη γενίκευση των νόμων που καθορίζουν αυτές τις σχέσεις ως μέσο αντίληψης της κοινωνίας γενικότερα. Όμως αυτή η εικόνα ακόμα και ολοκληρωμένη είναι από τη φύση της ατελής γιατί δεν εμπεριέχει τα πιο ουσιώδη στοιχεία που συντελούν στη δημιουργία της κοινωνικής πραγματικότητας όπως είναι οι σχέσεις παραγωγής στον καπιταλισμό, η φύση του μεταβιομηχανικού προλεταριάτου στο δυτικό κόσμο και η ιστορική εξέλιξη. Η προσπάθεια νοηματοδότησης του όλου προβλήματος με βάση τους αντιθετικούς ρόλους που παίζουν άνθρωποι μέσα στο ντοκιμαντέρ είναι πολύ προβληματική, γιατί ενώ μέσα από αυτούς τους ρόλους γίνεται μια προσπάθεια να βρεθεί ο καλός, ο υπαίτιος, το θύμα, ο ήρωας, κλπ, δεν μπορεί αυτό το μοντέλο να γενικευθεί στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πείνα και την εξαθλίωση στην κοινωνία. Αυτό που γίνεται είναι η μεταφορά της έννοιας του απατεώνα από τους πραγματικούς απατεώνες, τους μεγαλοεπιχειρηματίες και τους δισεκατομμυριούχους που ευθύνονται για το γεγονός ότι κανείς από αυτούς στο ντοκιμαντέρ δεν έχει να φάει, στους ίδιους τους φτωχούς, ενισχύοντας την ιδεολογία της ποινικοποίησης της φτώχειας, αλλά παράλληλα εξαγνίζοντας και την καπιταλιστική ελίτ.
Δυστυχώς όπως όλα τα μέσα που υπηρετούν το σύστημα, το ντοκιμαντέρ αυτό προτρέπει όχι σε ελεύθερη σκέψη και κρίση, αλλά σε ένα τρόπο αντίληψης της πραγματικότητας με βάση τις νοηματικές δομές που στηρίζονται σε ένα σύστημα αξιών που δεν επιτρέπει την αμφισβήτηση του καπιταλισμού, ούτε ως σύστημα παραγωγής ούτε ως κουλτούρα.
Πηγές
http://left.gr/news/londino-ayxanontai-oi-disekatommyrioyhoi-kai-oi-peinasmenoi
http://www.youtube.com/watch?v=3iskVBOYfOU
