Γέλιο στο σκοτάδι
Ο Robin Williams και οι αρετές της αυτοκτονίας
από τον BINOY KAMPMARK * (μετάφραση, προσαρμογή, Sylvia)
“Τώρα αφήστε το προσωπικό ηθικό συναίσθημα του αναγνώστη, ν’αποφασίσει,για το αν ή όχι η αυτοκτονία είναι μια εγκληματική πράξη.”
– Arthur Schopenhauer, Για την αυτοκτονία, στις μελέτες της απαισιοδοξίας.
Ο Θάνατος ποτέ δεν στερεύει από ανθρώπους που προσηλυτίζει. Για να το θέσω αλλιώς, ο θάνατος δεν παίρνει ποτέ όλα του τα οφειλούμενα. Οι κωμικοί ενώ δεν ταιριάζουν καλά σε αυτό το σκηνικό- είναι ιδιαίτερα ελκυστικοί στόχοι στην επιχείρηση του θανάτου. Ειρωνία είναι, ότι οι κλόουν μερικές φορές προσλαμβάνονται για να κάνουν τους αρρώστους στα νοσοκομεία να γελούν, να δώσουν την εντύπωση, ότι ο κόσμος δεν είναι τόσο θλιβερός όσο τους φαίνεται.
Όσο περισσότερο ασχολείται κάποιος με την δραστηριότητα να προκαλεί το γέλιο σε άλλους, τόσο περισσότερα δίνει. Είναι μια πηγή, που ποτέ δεν στερεύει. Μπορούμε να πούμε πολλά, ότι ο πρόσχαρος άνθρωπος είναι ένας δημιουργικός δωρητής, και αυτός που γελάει σε απόκριση, είναι ένας πειρατής συναισθημάτων, ένας παραλήπτης, ναι, αλλά έίναι ένας παρασιτικός. Αν και ποτέ δεν θα γνωρίσουμε την έκταση, του τι περνούσε, ένας κωμικός όπως ο Robin Williams, όταν αφαιρούσε τη ζωή του, ένα αίσθημα εκμετάλλευσης είναι πολύ πιθανό να υφίστατο. Ο κωμικός είναι καταδικασμένος να υποφέρει, και όταν η ζωή του αυτή αφαιρείται από το χέρι του ίδιου του κωμικού, θα υπάρξουν σίγουρα ερωτηματικά.
Ο κατάλογος απωλειών τέτοιων ευγενών ανθρώπων είναι μεγάλος, και συνοδεύεται με το μερίδιο που τους αναλογεί, με ασθένειες – αλκοολισμό, ναρκωτικά, κατάθλιψη. Ο Tony Hancock, ένας από τα καλύτερους κωμικούς της Βρετανίας, ο οποίος αναδείχτηκε κοροϊδεύοντας την αυστραλιανή κοινωνία, που επισκέφθηκε κοντά στο τέλος της ζωής του, με καλά στοχευμένες κακίες, υπέφερε από κατάθλιψη και αλκοολισμό. Υπήρχε μια αίσθηση ότι πλησιάζει στο τέλος του, μελαγχολικός στο λυκόφως της εποχής του. Αυτοκτόνησε σε ένα διαμέρισμα στο Σίδνεϊ, τον Ιούνιο, του 1968, προκάλεσε αρκετή θλίψη, αλλά άφησε ένα εντυπωσιακό έργο γεμάτο χιούμορ.
Για το αμερικανικό κοινό, ο John Belushi αποτελεί έναν από τους καλύτερους κωμικούς. Κατά ειρωνικό τρόπο, ο θάνατος του Belushi το 1982 μετά από τη λήψη ενός συνδυασμού ηρωίνης και κοκαΐνης στο δωμάτιο του Chateau Marmont στο Hollywood, αποτέλεσε κάτι σαν κίνητρο για τον Williams για να καθαρίσει από τα ναρκωτικά. Κανένας υποψήφιος, ωστόσο, δεν είναι ποτέ καθαρός. Η προοπτική ενός ατόμου να αφαιρέσει την ίδια του την ζωή, βρίσκεται πάντα στο μανίκι. Ούτε και πρέπει ποτέ να αφαιρεθεί. Είναι το απόλυτο παιχνίδι.
Η θλίψη, όταν είναι καθολική και ανεξέλεγκτη, μπορεί να αφήσει σε κάποιους υποψίες. Ο Williams προφανώς είχε δεχτεί θαυμασμό, αν και το να χρησιμοποιείται η λέξη «αγαπήθηκε» δεν είναι κατ’ανάγκη μια σοφή επιλογή. Η λέξη αγάπη έχει μια άλλη βαρύτητα. Αποτελεί πάντα σαφώς ο θαυμασμός, μια αποζημίωση για όσα έχουν περάσει – δεν νομίζω όμως ότι τον σκεφτόμασταν αρκετά όταν ήταν ζωντανός. Λέει πολλά ότι, στο τέλος της νεκρολογίας προς τιμήν του στην εκπομπή Sydney Morning Herald, εμφανίζεται ένας αριθμός τηλεφωνικής γραμμής, όπου μπορούν να καλέσουν όσοι άνθρωποι έχουν αυτοκτονικές σκέψεις. Όσο περισσότερο κάποιος μιλάει για την αυτοκτονία ως μια πραγματικότητα, τόσο πιο υπερευαίσθητος γίνεται. «Ό, τι σκέφτεστε να κάνετε – μην το κάνετε!»
Υποκρύπτεται εδώ ένας τόνος αχαριστίας – ήσουν εγωιστής που εγκατέλειψες τη γη των ζωντανών, και με τον τρόπο αυτό, φρόντισες τα φώτα να σβήσουν και για άλλους. Η αυτοκτονία, που έχει ασκηθεί απ’ όταν η ανθρώπινη κατάσταση έγινε αντιληπτή από τον άνθρωπο, με τον τρόπο αυτό γίνεται παράνομη. Είναι κατά κάποιο τρόπο λάθος να αφαιρέσει κάποιος την ζωή του, ειδικά αν υποτίθεται ότι είναι αγαπητός. Η ίδια η κοινωνία είναι μια βαρβαρότητα που παραμένει αποφασιστικά κατά της αυτοκτονίας.
Ενώ το στοιχείο της επίπληξης δεν έγινε τόσο εμφανές για την περίπτωση του Williams, υπάρχει μια αίσθηση απόψεων, ότι θα έπρεπε να δείξει περισσότερο ενδιαφέρον για τις διμοιρίες των ανώνυμων θαυμαστών του. Πίσω από τα μηνύματα αγάπης, υπάρχουν συχνά σημειώματα που φωνάζουν. Τα αφιερώματα δεν δείχνουν κατ ‘ανάγκην ανεπιφύλακτα την αγάπη τους. “Γιατί ρε κάθαρμα, δεν μας αφήσες περισσότερα αστεία, ή τουλάχιστον, γιατί δεν έζησες περισσότερο; Δεν σε γνωρίζουμε, αλλά αυτό μας το όφειλες.”
Τους φιλοσόφους, τους έχει απασχολήσει το θέμα της αυτοκτονίας για αιώνες. Ένας από τους κύριους στόχους του θέματος προήλθε από την οργανωμένη θρησκεία. Το παράδοξο των περισσότερων θρησκειών, αλλά κυρίως εκείνων της Βίβλου, είναι ότι η αυτοκτονία αποτελεί πάνω απ ‘όλα μια ανεύθυνη πράξη και ντροπή προς το μεγαλείο της ζωής. Όπως ο Arthur Schopenhauer εξήγησε, “κανένας, παρά μόνο οι πιστοί των μονοθεϊστικών, δηλαδή, των εβραϊκών θρησκείων, αντιμετωπίζουν την αυτοκτονία ως έγκλημα». Οι στοχαστές του Διαφωτισμού ήταν καυστικοί στην κριτική τους γι’αυτή την δαιδαλώδη άποψη.
Ο Εμμανουήλ Καντ, οδήγηθηκε σε μια λεκτική έκρηξη, για εκείνους που πίστευαν ότι η αυτοκτονία ήταν μια επιλογή. Η αυτοκτονία, υποστήριξε “σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται”. Η αυτοκτονία κάνει τον άνθρωπο «κατώτερο και από τα θηρία». Μια περίεργη άποψη, δεδομένου ότι τα ανθρώπινα όντα είναι επιρρεπή στις συλλογικές αυτοκτονίες σε σταθερή βάση (πόλεμοι, οικονομικές καταστροφές, και μια μυριάδα άλλων παραδειγμάτων).
Και πάλι, όπως εξήγησε ο Σοπενχάουερ, η αυτοκτονία θα οδηγήσει σε μια σκληρή κατάσχεση της περιουσίας του νεκρού ατόμου, σε μια «ατιμωτική ταφή», και σε μια ετυμηγορία ότι έπασχε απο “παραφροσύνη”. Αυτά, τόνισε με καυστικό τρόπο, ήταν πιο διαδεδομένα στην Αγγλία. Πόσο παράλογο, λοιπόν, να συγκρίνεις την περίπτωση κάποιου που οδηγήθηκε εθελοντικά στο θάνατο, με αυτόν που προκάλεσε το θάνατό του εθελοντικά.
Είναι αλήθεια ότι ο Williams έχει λάβει πολλά συλλυπητήρια και αφιερώματα. Αντ ‘αυτού, η απόφασή του πρέπει να γίνει σεβαστή, όσο απελπισμένη κι αν ήταν όταν λαμβανόταν. Η αυτοκτονία είναι συχνά παρεξηγημένη και σχεδόν πάντα υποτιμημένη. Αυτό που θα πρέπει να έχει σημασία είναι το έργο, το σώμα της εργασίας, που λέει τα πάντα για έναν άνθρωπο, ο οποίος έκανε κάτι που εύκολα μπορεί να αγνοηθεί: έκανε τους ανθρώπους να γελούν. Το χιούμορ του ήταν ηφαιστειογενές, και διοχετευόταν και ανάβλυζε μέχρι τον θάνατό του. Εκτιμήστε τον, αν μη τι άλλο, γι ‘αυτό.
*Ο Δρ Binoy Kampmark διδάσκει στο Πανεπιστήμιο RMIT, στη Μελβούρνη.
http://www.counterpunch.org/2014/08/13/robin-williams-and-the-virtues-of-suicide/
