Αρχικά είναι σωστό να αναφερθεί πως το δομημένο ερωτηματολόγιο είναι εργαλείο που χρησιμοποιείται για περιγραφική έρευνα, δηλαδή παρουσιάζει μια εικόνα της κοινωνίας, αδυνατώντας όμως να προσφέρει μια ανάλυση σε βάθος που θα επεξηγεί την αλληλεπίδραση διαφόρων παραγόντων που συντέλεσαν σε αυτό το αποτέλεσμα. Γι’ αυτό συνήθως, οι σοβαρές έρευνες, περιλαμβάνουν ένα κεφάλαιο με ανοιχτού τύπου ερωτήσεις, όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να εκφραστούν με απόλυτη ελευθερία και με ακρίβεια στις απαντήσεις που δίνουν, είτε σε μορφή συνεντέυξεων είτε σε τυπωμένο ερωτηματολόγιο, έτσι η έρευνα είναι πιο ολοκληρωμένη και περιεκτική, κατατοπίζοντας πιο σωστά τον αναγνώστη.
Αυτό είναι πολύ σημαντικό και απόλυτα αναγκαίο για την παρούσα έρευνα αφού ένα δέκα τοις εκατό θεωρεί άλλα πολιτεύματα εκτός δημοκρατίας ως κατάλληλότερα. Χωρίς όμως οι ερευνητές να λάβουν στοιχεία από το δείγμα των συμμετεχόντων για το ποιά είναι αυτά τα πολιτεύματα δημιουργούνται περισσότερα ερωτηματικά παρά ξεκαθαρίζεται η κατάσταση για τον αναγνώστη. Αυτά θα μπορούσαν να είναι από αποκεντρωμένες αυτονομες μορφές, ακόμα και κομμουνισμός ή δικτατορία. Με την έξαρση των ακροδεξιών φασιστών του Ε.ΛΑ.Μ., αυτό θα μπορούσε να σημαινει κάτι πολύ επικίνδυνο για τη ζωή μεταναστών και άλλων ευάλωτων ομάδων στο νησί.
Δεύτερο, η δειγματοληψία είναι εντελώς άκυρη αφού 400 άτομα δεν θα μπορούσαν σε καμία περίπτωση να αποδώσουν μια εικόνα για την κατασταση που επικρατεί στο νησί, ιδιαίτερα σε αυτή την περίπτωση που το δείγμα δεν είναι αντιπροσωπευτικό του πληθυσμού. Παράλληλα η ψυχομετρική κλίμακα Likert που χρησιμοποιήθηκε είναι έγκυρη μόνο αν έχει τουλάχιστον πέντε σημεία/επιλογές. Το πέμπτο σημείο που είναι ‘ουδέτερο’ σε περίπτωση που ο συμμετέχοντας ούτε συμφωνεί ούτε διαφωνεί με τη δήλωση που καλείται να αξιολογήσει, απουσιαζει, με αποτέλεσμα οι ερευνητές να σπρώχνουν τον συμμετέχοντα είτε να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει λίγο ή πολύ με μια δήλωση. Με αυτό τον τρόπο παρουσιάζεται μια αλλοιωμένη εικόνα των απόψεων των συμμετεχόντων, παρά τη διατήρηση μιας αξιολογικά θετικιστικής επιφάνειας.
Ενώ ένα μεγάλο ποσοστό 66% παρουσιάζει λοιπόν μια έντονα κριτική διάθεση απέναντι στην κακή λειτουργία της δημοκρατίας,κάποιοι χαρακτηρίζοντάς την ως ημι-δημοκρατία,σε άλλη ερωτηση, φαίνεται πως σχεδόν οι ίδιοι συμμετέχοντες (60%) δεν έχουν κανένα πρόβλημα με τη διαχείρηση των κέντρων λήψης αποφάσεων από τεχνοκράτες αντί πολιτικούς ενώ ο συντηρητισμός των ίδιων των ερευνητών διαφαίνεται στον εξαναγκασμό των ερωτηθέντων να διαλέξουν το ένα ή το άλλο, περιορίζοντας τις απαντήσεις σε πράγματα που οι ιδιοι θεωρούν θεμητά. Κι αυτό γιατί το να μπορούν όλοι οι άνθρωποι να συμμετέχουν άμεσα στα κέντρα αυτά δεν τίθεται καν ως πιθανή επιλογή. Αυτό επιβεβαιώνει την αντίληψη της δημοκρατίας απλά ως ζήτημα διαχείρησης τύπου management και όχι ίσης συμμετοχής όλων και για το καλό όλων. Σ’ αυτό διαφαίνεται έντονα ο βαθμός που κυριαρχεί μια κουλτούρα ανισότητας αφού στη δημοκρατία οι αποφάσεις παίρνονται από κάποιους και εκτελούνται από κάποιους άλλους, χωρίς ο λαός να έχει κάποια δύναμη ή λόγο στις διαδικασίες αυτές (εκτός κι αν αντιδράσει εναντίον τους).
Ο αποκλεισμός μεταναστών από την έρευνα (θα είχε ενδιαφέρον μια έρευνα που να απευθύνεται μόνο σε αυτούς), δείχνει την περιθωριοποίησή τους και από τα ερευνητικά κέντρα, αφού δεν υπάρχει ενδιαφέρον να συμπεριληφθούν ούτε να μελετηθούν οι απόψεις τους, παρόλο που κάθε λογής μετανάστες από Ρουμανία, Βουλγαρία, Ρωσία, Φιλιππίνες, Ινδία και Αφρικανικές χώρες, κλπ, ζουν και εργάζονται στην Κύπρο. Όταν προσποιόμαστε πως αυτοί δεν υπάρχουν στην κοινωνία και υποβαθμίζουμε εσκεμμένα και συστηματικά τη δική τους άποψη για την κοινωνία, λες και δεν είναι ένας χωρος που οι ίδιοι ανήκουν και συνεισφέρουν, είναι σαν να προσπαθούμε να εντείνουμε τον αποκλεισμό που βιώνουν. Καμία κοινωνία που θεωρεί πως κριτήριο για την ισότητα είναι το χρώμα του δέρματος και η γλώσσα που μιλάς δεν μπορεί να λέγεται δημοκρατική. Η ευαισθητοποίηση των ερευνητών για την συμμετοχή όλων στις έρευνες είναι πολύ σημαντική αν θέλουμε μια κοινωνία που η κάθε ανθρώπινη ζωή έχει αξία και κάθε άποψη έχει τη δυνατότητα να ακουστεί.
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι ότι η λέξη δημοκρατία έχει πολλές έννοιες και ερμηνεύεται από τον κάθε άνθρωπο διαφορετικά σύμφωνα με τα δικά του βιώματα και την κουλτούρα του. Η έλλειψη ενός κοινού ορισμού, όταν ζητείται η αξιολόγηση αυτού, ακόμα και με εμπειρική μέθοδο, στην ουσία δημιουργεί μια τρύπα στο νερό. Ένας Σκανδιναβός έχει πολύ διαφορετική αντίληψη για το τι είναι η δημοκρατία από ένα Κύπριο, όπως και άτομα ευάλωτων ομάδων όπως μετανάστες και άτομα LGBT. Ένα παιδί μεταναστών που η κυβέρνηση αρνείται να του δώσει υπηκοότητα ή ένα παιδί με HIV που του κλείνουν οι πόρτες των σχολείων λογω της ασθένειάς του, βιώνει εντελώς διαφορετικά τη δημοκρατία και γι’ αυτό μελετώντας αυτές τις ομάδες μπορεί μια έρευνα να αναδείξει άλλες μορφές ανισότητας για ενημέρωση, ευαισθητοποίηση των ανθρώπων και φυσικά την εύρεση τρόπων αντιμετώπισής τους.
Το γεγονός πως οι συμμετέχοντες θεώρησαν συντηρητικές κυβερνήσεις στο πρόσφατο παρελθόν ως τις πιο δημοκρατικές, μπορεί να ερμηνευτεί πως στο μυαλό τους η οικονομική ευμάρεια που υπήρχε τότε (αποτέλεσμα μιας οικονομικής ανόδου αλλά και υπερκατανάλωσης δανείων) ισοδυναμεί με δημοκρατία. Φυσικά οι ‘οικονομικές λύσεις’ από την υπερ-προσφορά δανείων από τις τράπεζες δεν έχουν καμία σχέση με την ίση κατανομή του πλούτου μιας χώρας και οδήγησαν σε ένα εκτός ελέγχου καταναλωτισμό. Ο ρόλος του καταναλωτισμού είναι να δημιουργήσει μια πλαστή εικόνα ευμάρειας για να εξαλείψει κάθε αίσθηση ταξικής ταυτότητας και να εμποδίσει έτσι κοινούς αγώνες, αφού μέσα από την κατανάλωση χάνεται η ταξική αντίληψη του ανθρώπου για τον ευατό του, αντιλαμβανόμενος πλέον τη θέση του στην κοινωνία σε σχέση όχι με την παραγωγή αλλά με τη συμβολική αξία του προϊόντος που καταναλώνει. Όμως δημοκρατία δεν είναι ούτε καν η ίση κατανομή του πλούτου, αλλά η ίση συμμετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων, κάτι το οποίο ο κοσμος δεν είναι σε θέση να κατανοήσει.
Παρ’ όλα αυτά κανείς δεν θυμήθηκε πως ο Τ. Παπαδόπουλος, ο δεύτερος σε προτίμηση δημοκρατικός πρόεδρος, είχε εντελώς αντισυνταγματικά επιτρέψει σε παράνομα λεφτά από τράπεζες τις Ελβετίας να επιστρέψουν στην Κύπρο χωρίς την ανάλογη φορολόγηση που οριζει το Ευρωπαϊκό Δίκαιο. Πώς γίνεται κάτι τέτοιο να είναι δημοκρατικό αφού πρώτον παραβιάζει τη νομοθεσία και δεύτερο, η φορολόγηση από αυτά τα χρήματα θα πήγαινε στις ανάγκες των ευάλωτων πληθυσμών, στα νοσοκομεία,την παιδεία κλπ;
Αφήνοντας πίσω αυτά που δεν εμπιστεύονται και αναφερόμενοι στους θεσμούς που εμπιστεύονται, οι Κύπριοι δείχνουν λοιπόν περισσότερη εμπιστοσύνη στην οικογένεια, την εκκλησία και την παιδεία κάτι που για μένα είναι ανησυχητικό γιατί είναι θεσμοί που προάγουν, συντηρητικές αξίες, ιεραρχικές δομές και αυταρχισμό. Η προβληματική μη- αποκόλληση της νεότερης γενιάς από την οικογένεια, η αποδοχή αυτών που εκφράζουν τα ΜΜΕ ως αλήθεια και η μη αμφισβήτηση της παρασιτικής ύπαρξης της εκκλησίας αποτελούν ίσως κάποιους από τους λόγους που δεν υπάρχει η κοινωνική ωριμότητα για συλλογικές αντιδράσεις γιατί το άτομο στερείται την εμπειρία της ελευθερίας σε ατομικό επίπεδο και επηρεάζεται από αντι-δημοκρατικές δομές.
Εν ολίγοις θα πω πως κατά τη δική μου άποψη οι συμμετέχοντες φαίνεται να είναι νοσταλγοί της εποχής των πιστωτικών καρτών, των δανείων και της οικονομικής ευμάρειας αλλά δεν είναι συνειδητοποιημένοι στο βαθμό που θα έπρεπε για ζητήματα ισότητας και δημοκρατίας.
Πιστεύω πως ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο, όπως το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας που επιβάλλει τόσο υπέρογκα δίδακτρα στους φοιτητές, έχει τη δυνατότητα (προσωπικό, χρόνο και χρήματα) για τη διεξαγωγή μιας πιο προσεγμένης έρευνας. Ο Bourdieu είχε γράψει πως είναι αδιανόητο να ξεχωρίσουμε την έρευνα από τον ερευνητή και αν υποθέσουμε πως είχε δίκιο εδώ βλέπουμε το συντηρητισμό της Κυπριακής κοινωνίας σε όλο του το μεγαλείο και στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης.
Και θα τελειώσω με μια ιστορία:
Πριν 6 μήνες, μια νεα μετανάστρια από τη Ρουμανία σταμάτησε να παίρνει κρατικό επίδομα εξ΄αιτίας δημοκρατικής απόφασης. Έτρωγε από τα σκουπίδια. Εμφάνισε σχισμή στον δωδεκαδάκτυλο και δεν της επιτράπηκε η νοσηλεία σε δημόσιο νοσοκομείο λόγω της δημοκρατικής απόφασης για νοσηλεία επί πληρωμή. Τον αργό θάνατό της τον παρακολούθησε ο εξάχρονος γιος της, που με τρόμο βγήκε έξω και ούρλιαζε ζητώντας βοήθεια. Αυτό το παιδί, που η μάνα του πέθανε από τη δημοκρατία σας και ο αδερφός του είναι στη φυλακή από τη δημοκρατία σας και ίσως βρίσκεται μόνο του σε κάποιο ίδρυμα αυτή τη στιγμή, τι άποψη να έχει για τη δημοκρατία σας άραγε?
*Όλες οι κυβερνήσεις ήταν συντηρητικές κατ’ εμένα
Το άρθρο στην εφημερίδα ‘Φιλελεύθερος’ http://www.philenews.com/el-gr/top-stories/885/218019/aptev–p-e-t-data
