Οι απεργίες πείνας, η κοινωνία και η εξουσία
Του Κώστα Γεωργαλή
Θα προσπαθήσω στις παρακάτω γραμμές να σκιαγραφήσω υπό μια ορισμένη κριτική ματιά, όχι τόσο το κοινωνικό πλαίσιο εντός του οποίου εκδηλώθηκαν οι απεργίες πείνας των αναρχικών κρατούμενων Νίκου Ρωμανού, Γιάννη Μιχαηλίδη, Ανδρέα Δημήτρη Μπουρζούκου και Δημήτρη Πολίτη (που υποχρέωσαν την κυβέρνηση σε υποχώρηση από την αρχική της στάση), αλλά κυρίως ορισμένα μόνο από τα ζητήματα που οι απεργίες πείνας έθεσαν (και πάλι) στο προσκήνιο, κατά τη γνώμη μου βάζοντας (για μια ακόμη φορά) μια ολόκληρη κοινωνία «προ των ευθυνών της».
Πέρα από τις όποιες «φιλοσοφικές μας συζητήσεις» και «πολιτικές προτιμήσεις», η βαθιά πολιτική στάση των παραπάνω απεργών αποτελεί την καλύτερη αιτία για την κοινωνικοποίηση προβληματισμών που εκκινούν τόσο από τα αιτήματα όσο και από τη συνολική τους στάση.
Γενικά οι απεργίες πείνας διαρκείας σημαίνουν ρίσκο της ίδιας της ζωής των απεργών. Έτσι στην πράξη η κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με μερικά από τα ερωτήματα που εδώ θέλω να επισημάνω: Ποια είναι εμπράκτως και όχι μόνο στα λόγια, η θέση της περιβόητης αξίας της ανθρώπινης ζωής εντός της κοινωνίας που ζούμε; Πόσοι συμμετέχουν άραγε στη διαμόρφωση αυτής της «θέσης» και με ποιους τρόπους; Ποια είναι η σχέση μεταξύ εξουσίας και σεβασμού στην ανθρώπινη ζωή εντός της κοινωνίας που ζούμε;
Από στιγμή σε στιγμή και από ημέρα σε ημέρα, το ενδεχόμενο θανατηφόρας κατάληξης κάποιας ή κάποιων από τις απεργίες πείνας, φαίνεται να απασχόλησε την πολιτική εξουσία μόνο από την άποψη του ποιος θα χρεωνόταν την ευθύνη στα μάτια της «κοινής γνώμης» σε περίπτωση που συνέβαινε το αδιανόητο. Μάλιστα εδώ και ημέρες ο υπουργός Αθανασίου και οι λοιποί της κυβέρνησης, επιβεβαίωναν μέσα από τις τοποθετήσεις τους για την απεργία του Ρωμανού, ότι στην πράξη είχαν ήδη ριχτεί στη διαμάχη του ποιος θα χρεωνόταν μια μακάβρια υποθετική «ευθύνη θανάτου» στα μάτια της «κοινής γνώμης». (βλέπε π.χ.: http://www.tovima.gr/society/article/?aid=655328) Με την αρνητική τους στάση είναι νομίζω σαφές ότι πέραν των άλλων επιδίωξαν (αποτυχημένα) να «κάμψουν» τον Ρωμανό και τους συντρόφους του. Παράλληλα η μόνη, γνωστή σε εμένα, διαφοροποίηση από τους κόλπους συγκεκριμένα της «Νέας Δημοκρατίας» (οι δηλώσεις των Ιωαννίδη και Σκανδάμη) (βλέπε π.χ.: http://tvxs.gr/news/ellada/parembasi-ioannidi-skandami-gia-romano-yparxoyn-periptoseis-poy-i-zoi-mas-ksepernaei-olo) θεωρώ ότι όχι μόνο επιβεβαίωνε την κρισιμότητα της κατάστασης του Ρωμανού, καθώς πραγματοποιήθηκε μετά από έναν ολόκληρο μήνα απεργίας πείνας, αλλά ότι ήταν και ενδεικτική του κλίματος διαμάχης για το «ποιος θα είχε την ευθύνη».
Ποια είναι, λοιπόν, «εμπράκτως και όχι μόνο στα λόγια, η θέση της περιβόητης αξίας της ανθρώπινης ζωής εντός της κοινωνίας που ζούμε» σήμερα; Αυτό είναι ένα καυτό ερώτημα για την απάντηση του οποίου δεν αρκεί το να ερμηνευτεί το γεγονός μιας υποχώρησης (βλέπε τροπολογία με «βραχιολάκια»).
Αντίθετα, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι έχει ήδη εμπράκτως δειχθεί πως για την κυβέρνηση του πρωθυπουργού Σαμαρά και για (τους τουλάχιστον περισσότερους από εκείνους) που τη στελεχώνουν, «καθυστερεί» επικίνδυνα το όποιο «ενδιαφέρον» προς τη ζωή του «κάθε Ρωμανού». Δυστυχώς όμως για τους φιλήσυχους νοικοκυραίους, θα μπορούσε να επισημανθεί ότι στην παραπάνω φράση ο «κάθε Ρωμανός» δεν ισούται με τον κάθε αναρχικό κρατούμενο «ληστή με καλάσνικοφ», για τον οποίο ο πρωθυπουργός Σαμαράς κραύγαζε στη συζήτηση για τον προϋπολογισμό στο πλαίσιο λεκτικής διαμάχης με την αντιπολίτευση. Απεναντίας θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι ο «κάθε Ρωμανός» μπορεί να ισούται δυνητικά με τον οποιονδήποτε κατοικεί εντός του ελληνικού κράτους, στο βαθμό που αποδεδειγμένα (και όχι μόνο για τους σημερινούς κυβερνώντες), οι ζωές των πολλών, «δεν φαίνεται» να έχουν «και ιδιαιτέρως μεγάλη σημασία» για την πολιτική εξουσία. Παρόλο που εκπρόσωποι της τελευταίας συχνά-πυκνά ευαγγελίζονται ότι δήθεν καταδικάζουν τη βία από οπουδήποτε και αν προέρχεται.
Άλλωστε στο ελληνικό κράτος και όχι μόνο, οι κρατικές δολοφονίες δεν είναι πρωτόγνωρες. Επιπλέον διεθνώς οι κρατικές δολοφονίες δεν έχουν να κάνουν μόνο με καταστάσεις στις οποίες άμεσα τα κράτη ή οι νόμοι μιας πολιτείας οπλίζονται με θανατηφόρο τρόπο (όπως συμβαίνει π.χ. με τις εμπόλεμες καταστάσεις ή με τις εκτελέσεις θανατοποινιτών.)
Πέρα από τα παραπάνω, λόγος για κρατικές δολοφονίες μπορεί να γίνει ακόμη και για τις δολοφονίες ή για τα θανατηφόρα περιστατικά με περισσότερο «έμμεση» κρατική εμπλοκή, που ωστόσο φέρουν κρατική και κυβερνητική συνενοχή ή μερίδιο ευθύνης.
Έτσι, η φριχτή δολοφονία του αδικοχαμένου Γρηγορόπουλου από συγκεκριμένα αστυνομικά χέρια για παράδειγμα, δεν είναι μόνο μια δολοφονία από συγκεκριμένα αστυνομικά χέρια, αλλά και μια δολοφονία κρατικής και κυβερνητικής συνενοχής. Όχι «απλώς» επειδή πραγματοποιήθηκε από «εκπρόσωπο» του κράτους, με τη χρήση όπλου που παρέχει η πολιτεία, αλλά και επειδή συνολικά το κράτος και η εκάστοτε κυβέρνηση έχει τη βασική πολιτική ευθύνη για τη συμπεριφορά, την εκπαίδευση και τον προσανατολισμό της αστυνομίας και για την «υπηρεσιακή» πρακτική των ανθρώπων που τη στελεχώνουν.
Σε κάθε περίπτωση ο κατάλογος με τις κρατικές δολοφονίες, τόσο στην Ελλάδα όσο και αλλού στον κόσμο, είναι έτσι και αλλιώς αδύνατο να συμπληρωθεί με όλα τα ονοματεπώνυμα. Συχνά με το αίμα τους γεμίζουν τέτοιους καταλόγους, οι προερχόμενοι από την πλειοψηφία των «φτωχοδιάβολων», των άοπλων ή των κάθε λογής αντικαθεστωτικών, «μειονοτικών» και «παραβατικών». Και όλοι αυτοί συχνά-πυκνά «δεν έχουν» καν ονοματεπώνυμο. Για πολλούς και διαφορετικούς λόγους ο καθένας.* (βλέπε Σημείωση).
Θανάτους κρατικής και κυβερνητικής συνενοχής-συνευθύνης έχουμε και στην Ελλάδα των μνημονίων, σε ένα πλαίσιο «σωτηρίας της πατρίδος», με εξοντωτικούς όρους ζωής για την πλειοψηφία των κατοίκων. Τι να σημειώσει κανείς; Μήπως τη δεκατριάχρονη Σάρα που πνίγηκε από τις αναθυμιάσεις χρησιμοποιώντας με τη μητέρα της μαγκάλι για να ζεσταθούν τον Δεκέμβριο του 2013; (http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22792&subid=2&pubid=63928508) Μήπως τους φοιτητές στη Λάρισα που επίσης πνίγηκαν με αυτοσχέδιο μαγκάλι μερικούς μήνες πριν από τη δεκατριάχρονη κοπέλα, στην προσπάθειά τους να ζεσταθούν; Μήπως τον 60χρονο άστεγο που το 2010 έχασε τη ζωή του αφού πρώτα διαμελίστηκε από ένα απορριμματοφόρο όταν οι χειριστές του τελευταίου άθελά τους περισυνέλεξαν τον κάδο μέσα στον οποίο εκείνος κοιμόταν για να αποφύγει το κρύο; (http://www.tovima.gr/society/article/?aid=364295) Μήπως τον 34χρονο που πριν από λίγες ημέρες έχασε τη ζωή του στη Σάμο αναμένοντας το ένα και μοναδικό ασθενοφόρο του νησιού που ήταν απασχολημένο σε άλλο περιστατικό; (http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64102476) Μήπως το αγόρι 4,5 ετών, που επίσης πριν από λίγες ημέρες, περιπλανήθηκε σε 3 νοσοκομεία εξαιτίας ελλείψεων σε υποδομές και σε γιατρούς της ειδικότητας που χρειαζόταν, προτού χάσει τη ζωή του λόγω λοίμωξης; (μικροβιακής ή ιογενούς αιτιολογίας – δε γνωρίζω). (http://tvxs.gr/news/ellada/tetraxronos-ksepsyxise-meta-apo-periodeia-se-3-nosokomeia-logo-elleipseon) Τι να σημειώσει κανείς;
Άραγε για τα παραπάνω (και όχι μόνο) είναι υπερβολή και «πολιτική εκμετάλλευση» το να επισημαίνεται η (χρόνια) ύπαρξη πολιτικών ευθυνών ή η αρνητική συμβολή των οικονομικών πολιτικών λιτότητας (πολιτικές που βέβαια όχι μόνο δεν είναι ουρανοκατέβατες αλλά εφαρμόζονται από τη συγκυβέρνηση και ψηφίζονται από συγκεκριμένους βουλευτές);.
Παραπέρα, οι απεργίες πείνας και οι ποικιλόμορφες κινήσεις αλληλεγγύης συνεισέφεραν από την πλευρά τους ώστε να βρεθούν στο επίκεντρο της κριτικής και άλλες όψεις της αναλγησίας που μπορεί να επιδείξει η (πολιτική και δικαστική) εξουσία: Από τις εισαγγελικές πιέσεις στους γιατρούς του «Γεννηματάς» για αναγκαστική σίτιση, (βλέπε π.χ. http://www.onmed.gr/ygeia-eidhseis/item/323082-i-stasi-tis-oenge-gia-tin-eisaggeliki-entoli-anagkastikis-sitisis-apergon-peinas) μέχρι τη διασπορά ψευδών ειδήσεων από τα χείλη του υπουργού Αθανασίου για δήθεν διάθεση υγρής τροφής στον Ρωμανό. (βλέπε π.χ. τη διάψευση από την ιατρό Λίνα Βεργοπούλου, μητέρα του Α.Δ. Μπουρζούκου http://tvxs.gr/news/ellada/athanasioy-rythmisi-gia-spoydes-meso-allilografias-gia-toys-katadikoys)
Πέρα όμως από τις αφορμές και τις αιτίες για να αναλογιστούμε τη στάση μπροστά στην αξία της ζωής στις δομές των κοινωνιών μας, στις καθημερινές πρακτικές, αλλά και στις πρακτικές της εξουσίας, οι απεργίες πείνας συνεισέφεραν στη δημιουργία συνθηκών για να σκεφτούμε τόσο πάνω στο ζήτημα των ελευθεριών των κρατουμένων, όσο και ευρύτερα πάνω στις ελευθερίες, αλλά και πάνω στο ζητούμενο της ασφάλειας. Βέβαια, το περιεχόμενο ορισμένων από αυτές τις σκέψεις που αποτυπώθηκαν από ανθρώπους της διπλανής πόρτας σε συζητήσεις της καθημερινότητας ή σε σχόλια στα social media σε καμία περίπτωση δεν με γέμισε με ελπίδα για το μέλλον μιας ήδη «χτυπημένης» κοινωνίας. «Χτυπημένης» και από τα ίδια εκείνα χέρια που σήκωναν το δάχτυλο εναντίον των απεργών πείνας.
«Φέτος το καλοκαίρι παρεξηγήθηκα από μερίδα συντρόφων στο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ, όταν καταφέρθηκα εναντίον της έννοιας της φυλακής ακόμα κι αν πρόκειται για τον κολασμό ανθρώπων που διαφωνώ κάθετα με τις απόψεις ή τις πράξεις τους. Θα ρωτήσετε εύλογα: Να μην τιμωρούνται δηλαδή οι εγκληματίες; Η απάντηση είναι ότι δε μ’ ενδιαφέρει αν και πως θα τιμωρηθούν. Είναι δευτερεύον ζήτημα και ούτως ή άλλως, καμιά τιμωρία δεν έφερε πίσω ένα νεκρό. (Σημείωση: δηλώνω πως, αν κάποιος με σκοτώσει δεν επιθυμώ τη δίωξή του από την αστική δικαιοσύνη). Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι το πρωτεύον ζήτημα: να μην υπάρξουν νέα θύματα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το κοινό αίσθημα και την εκδικητικότητα του όχλου, που με πρόσχημα την απονομή δικαιοσύνης απαιτεί νέο αίμα, νέες ανθρωποθυσίες στη ρωμαϊκή αρένα του φαντασιακού της μικροαστικής ευνομίας του.» (Χαΐνης Δ. Αποστολάκης) (http://tvxs.gr/news/ti-na-kanoyme/kamia-timoria-den-efere-piso-ena-nekro-toy-xaini-dimitri-apostolaki)
Με τον παραπάνω, κατά τη γνώμη μου συγκλονιστικό πρόλογο ενός άρθρου του, ο Χαΐνης Δ. Αποστολάκης διαχώριζε το ζήτημα της τιμωρίας από τη βαθιά σημαντική επιδίωξη πρόληψης της δολοφονικής βίας, δίνοντας προτεραιότητα στην πρόληψη έναντι της (εκ των υστέρων) τιμωρίας.
Κατά το προηγούμενο διάστημα, η συζήτηση για τις απεργίες πείνας (ακόμη και από ανεξάρτητους και καλοπροαίρετους συνομιλητές), έμενε, μάλλον όχι σπάνια, μόνο στο θέμα της εκπαιδευτικής άδειας του Ρωμανού: Γιατί να μη σπουδάσει ο κρατούμενος αφού το δικαιούται; Γιατί ο κρατούμενος να μη σπουδάζει δια ζώσης στο κοινωνικό ακαδημαϊκό περιβάλλον ερχόμενος σε άμεση επαφή με καθηγητές και συμφοιτητές; (Και από την αντίθετη: Γιατί να σπουδάσει ο «επικίνδυνος» κρατούμενος; Ή γιατί δεν μπορεί ο κρατούμενος να σπουδάσει εξ αποστάσεως; Και πάει λέγοντας.)
Το αίτημα όμως του Ρωμανού, όπως ο ίδιος είχε καταστήσει σαφές, επεκτεινόταν πέραν και του ίδιου του εαυτού του. Παράλληλα το ίδιο αίτημα αγκάλιασαν και οι αλληλέγγυοι σύντροφοί του που προχώρησαν επίσης σε απεργία πείνας εκδηλώνοντας τη συμπαράστασή τους. Τα μαθήματα μέσω τηλεδιάσκεψης μπορεί να έβλαπταν σε ευρύτερο βαθμό τις άδειες των κρατουμένων με την έννοια ότι μια τέτοια λογική σύμφωνα με τα λόγια του Ρωμανού «ανοίγει και τον δρόμο στα συμβούλια των φυλακών να τις καταργήσουν εντελώς, αφού είναι γνωστή η ευθυνοφοβία τους και η λύση της τηλεδιάσκεψης θα ισχύσει για όλους τους κρατούμενους. Με την ίδια ακριβώς λογική σε λίγο καιρό τα επισκεπτήρια με τις οικογένειές μας θα γίνονται μέσα από οθόνες για λόγους ασφαλείας όπως και τα δικαστήριά μας. Η τεχνολογία στην υπηρεσία ‘του σωφρονισμού’ και της δικαιοσύνης. Ανθρώπινη πρόοδος ή εκφασισμός… η ιστορία θα κρίνει». (Από την επιστολή του Ν. Ρωμανού που κοινοποιήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου)
Σε κάθε περίπτωση, η αρχική «πρόταση» για τηλεδιάσκεψη, αποτέλεσε ένα επιχείρημα-πρόσχημα για να μη δοθεί άδεια στον Ρωμανό, παύοντας στην πράξη κάποια από τα μέχρι πρότινος κεκτημένα δικαιώματα των κρατουμένων. Αυτή η αρχική πρόταση τελικά παραχώρησε τη θέση της στην ψήφιση της τροπολογίας που προέβλεψε μια προσωρινή τηλεδιάσκεψη η οποία θα παύει με τη χορήγηση εκπαιδευτικής άδειας (και την εφαρμογή όμως ενός συστήματος ηλεκτρονικής παρακολούθησης – τα λεγόμενα «βραχιολάκια»).
Γίνεται αντιληπτό όμως ότι από τη σκοπιά των δικαιωμάτων των κρατουμένων το σημαντικό είναι ο Ρωμανός και ο κάθε Ρωμανός να παίρνει τις εκπαιδευτικές και όποιες άλλες άδειες δικαιούται, όχι μόνο για λόγους «ειδικούς» – π.χ. εκπαιδευτικούς-παιδαγωγικούς, αλλά και για λόγους προσωπικούς, ψυχολογικούς, διαπροσωπικούς, κοινωνικούς – για λόγους (μιας έστω προσωρινής και περιορισμένης) «ανάσας ελευθερίας».
Σε κάθε περίπτωση, οι «καλοθελητές» έχουν έτοιμο το παράδειγμα του δραπέτη Ξηρού και παρουσιάζουν τον Ρωμανό και τους συντρόφους του, ως (δήθεν) τρομοκράτες ή ως εν δυνάμει επικίνδυνους για τη δημόσια ασφάλεια. Όλοι αυτοί οι καλοθελητές, δεν είναι τυχαίο που συχνά εστιάζουν την κριτική τους για το «έλλειμμα ασφάλειας» στην έλλειψη ή στις ανεπάρκειες της αστυνόμευσης. Για εκείνους η ασφάλεια ισούται με κάτι που εμπεδώνεται μέσω της αστυνομίας. Ή γενικά με κάτι που εμπεδώνεται μέσα από τον έλεγχο που διακρίνει σε ελεγκτές και ελεγχόμενους (και ως γνωστόν το τρομακτικό ερώτημα που πάντα θα εκκρεμεί αναπάντητο στις ετερόνομες κοινωνίες είναι το «ποιος ελέγχει τον ελεγκτή»). Συνήθως έτσι δεν διανοούμαστε καν το αν υπάρχουν δρόμοι πέραν της καταστολής, το αν για παράδειγμα θα μας ενδιέφερε να επιτευχθεί (και κατά το δυνατόν πώς) η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος συνύπαρξης και ισότητας. Ή συνήθως δεν διανοούμαστε καν να συζητήσουμε ως προς το γιατί το μέτρο της φυλάκισης δεν έχει επιτύχει τον παραπάνω «στόχο». Και βέβαια, ακόμη και αν κατά καιρούς ακούμε στον καθημερινό λόγο «ότι σήμερα δεν είμαστε ελεύθεροι», τόσο σπάνια διατυπώνουμε προβληματισμούς ως προς το πώς θα μπορούσαμε να είμαστε «ελεύθεροι» κοινωνοί μιας «ελεύθερης κοινωνίας».
Τα παραπάνω αποτελούν λίγες μόνο όψεις από θέματα που αφορούν και επηρεάζουν άμεσα το παρόν και το μέλλον μιας κοινωνίας. Πρόκειται για θέματα που δεν είναι αποκομμένα από τα όσα ανέδειξαν μέσα από τη δική τους αυτόνομη οπτική και το δικό τους αυτόνομο σκεπτικό, οι συγκεκριμένες προαναφερόμενες απεργίες πείνας. Αλλά και οι «διαφορετικές» απεργίες πείνας (επίσης ποικιλοτρόπως φορτισμένες) που ξεκίνησαν ορισμένοι από τους Σύρους πρόσφυγες της καθιστικής διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα ή οι απεργίες πείνας που ξεκίνησαν κατά τον προηγούμενο μήνα οι φυλακισμένοι μετανάστες του κέντρου «φιλοξενίας» στην Αμυγδαλέζα ή τέλος, η διάρκειας 30 ημερών, πρόσφατη απεργία πείνας του κρατούμενου Ηρακλή Κωστάρη (για το ζήτημα των αδειών των κρατουμένων).
Σημείωση:
*Ως «ανώνυμοι» θυμίζουν ίσως και τους πρόσφυγες από τη Συρία που βρίσκονταν λίγο έξω από τη Βουλή, στο Σύνταγμα. Τόσο κοντά μας και όμως, «χωρίς ονοματεπώνυμο» και «χωρίς πρόσωπο», τουλάχιστον για ένα μέρος της «κοινής γνώμης»: Παιδιά και ενήλικες σε καθιστική διαμαρτυρία διαρκείας, επειδή η Ευρώπη-φρούριο «δεν τους χωράει». Όπως «δεν τους χώρεσε» ο τόπος που ζούσαν και γεννήθηκαν. Όπως δεν τους χώρεσε καν η Πλατεία Συντάγματος της χριστουγεννιάτικης αγοράς και των ΜΑΤ. Όπως «δεν μας χωράει όλους» ένας κόσμος που διαμορφώνεται από τους λίγους στο όνομα των πολλών ή στο όνομα όλων.
