από τη Γαλαρία
Τον τελευταίο καιρό είχαμε αρκετές θεατρικές παραστάσεις στα δημόσια πανεπιστήμια. Όπως κάθε φορά, όταν οι περιστάσεις είναι στριμωγμένες και είναι δύσκολο να βρεθούν λύσεις ή κάποιο αποτελεσματικό πολιτικό αντίβαρο έξωθεν της ακαδημαϊκής κοινότητας για τις κινητοποιήσεις των φοιτητών (άλλωστε οι φοιτητές δεν απευθύνουν πρωτίστως τα αιτήματά τους στους πρυτάνεις ή τους άλλους ακαδημαϊκούς), αναζητείται ένας εσωτερικός ακαδημαϊκός παράγοντας να κάνει τη βρόμικη δουλειά.
Όχι, αυτός δεν είναι πολιτικό πιόνι. Είναι ένας δίκαιος και αδέκαστος ακαδημαϊκός με αρχές… αστυνομικές. Θέλει τάξη, απαιτεί σέβας και υπακοή και έχει περισσότερο φίλους τα ΜΑΤ από τους φοιτητές του. Τελευταία είχαμε στο ρόλο αυτό τον Θεόδωρο Φορτσάκη, πρύτανη του Παν. Αθηνών, που ξέρει να κάνει καλές δουλειές και εντός και εκτός του πανεπιστημίου* (π.χ. σύμβουλος του ΤΑΙΠΕΔ για την αξιοποίηση-ξεπούλημα του Ελληνικού), και τους πρόθυμους να φασιστοποιηθούν όπως ο αντιπρύτανής του Γιάννης Τζιφόπουλος. Παλιότερα, είχαμε άλλους σε αντίστοιχους ρόλους, κάποιοι εκ των οποίων συμμετείχαν και σε επιτροπές σοφών που όλως τυχαίως απλά νομιμοποιούσαν της αποφάσεις των υπουργών. Ενίοτε όλοι αυτοί απολαμβάνουν τη δόξα του “ακαδημαϊκού με δεξιές αρχές και τσαγανό” που είναι πρόθυμος να τα βάλει με αυτούς που έχουν φέρει όλα τα κακά στο πανιεπιστήμιο, τους φοιτητές ντε! Ούτε δράμι σάλιο, όμως, για την ουσία των εκάστοτε κινητοποιήσεων ή την πολιτική συγκυρία. Γι’ αυτούς προέχει πάντοτε η εύρυθμη λειτουργία του Πανεπιστημίου και η πάταξη της “κομμουνιστοαναρχικής απειλής”. Θες δε θες κάτι σου φέρνει στο μυαλό αυτό: ημέρες ηρεμίας-τάξης-ασφάλειας.
Παρόλα αυτά, δεν αξίζει να ασχοληθεί κανείς επί προσωπικού. Ίσα-ίσα, πρέπει να κάνουμε ένα ζουμ-άουτ, να ανοίξουμε το πλάνο και να αντιληφθούμε ότι οι αναταράξεις στα πανεπιστήμια παγκόσμια έχουν έναν κοινό παρονομαστή: τις εντεινόμενες ανισότητες στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες όπου η γενικότερη παγκόσμια παραγωγική αποδιάρθρωση (π.χ. μεταφορά δραστηριότητας σε φτωχότερες χώρες) έχει αλλάξει δραματικά την κατανομή εργασίας και το πεδίο του κοινωνικού ανταγωνισμού. Με άλλα λόγια, το πεδίο που οι εργαζόμενοι ανταγωνίζονται σχετίζεται όλο και περισσότερο με την εκπαίδευση τους.
Μόρφωση – δίδακτρα – ταξικοί φραγμοί
Αναμφισβήτητα, η εκπαίδευση είναι τομέας που μπορεί να περιορίσει ή να οξύνει άρδην τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες. Σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες, από τον μεσοπόλεμο αλλά ίδιαιέτερα μετά τον ΒΠΠ, η εκπαίδευση ήταν το εισητήριο για μια καλύτερη ζωή που συνδεόταν με την κοινωνική ανέλιξη. Το ζήτημα “δίδακτρα” είναι από τα πλέον κορυφαία για το ποιος -ταξικά- έχει πρόσβαση, και ποιος όχι, στη μόρφωση. Ο εντεινόμενος μετασχηματισμός των πανεπιστημίων σε επιχειρήσεις που λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και αγοραίο ανταγωνισμό (μείωση δημόσιας χρηματοδότησης, καμία δημόσια εγγύηση λειτουργίας, αναζήτηση ιδιωτικών χρηματοδοτήσεων, διαφήμιση) σπρώχνουν τα πανεπιστήμια στην περικοπή υποτροφιών και στο να απαιτούν ολοένα και υψηλότερα δίδακτρα από τους φοιτητές. Δηλαδή από τους… “πελάτες” κατά τη δική τους αντίληψη. Αυτό δημιουργεί μία ασφυκτική κατάσταση για τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα που βλέπουν τον τοίχο που τους εμποδίζει την πρόοδο να ορθώνεται όλο και υψηλότερος.
Εξάλλου, ένα από τα αποτελέσματα του συστήματος διδάκτρων είναι ο πρόωρος δανεισμός των νέων οι οποίοι με το που ενηλικιώνονται αιτούνται για δάνεια ώστε να καταφέρουν να σπουδάσουν. Η κοινωνία αναπαράγεται με το χρέος να γίνεται μέρος του γονιδιώματός της. Τα δάνεια αυτά αποτελούν μία από της πιο σημαντικές αιτίες για το υψηλό ιδιωτικό χρέος των ΗΠΑ και ο λόγος που δυστυχούν πολλοί άνθρωποι. Ιδιαίτερα από το 1998 και ύστερα, έχουν αρθεί πολλές προστατευτικές δικλείδες που υπήρχαν υπέρ του δανειζόμενου, οι οποίες καθόριζαν πότε και πως οι τράπεζες μπορούν να διεκδικήσουν το οφειλόμενο χρέος (π.χ. να κατάσχουν μέρος της περιουσίας των οφειλετών). Έτσι σήμερα έχουμε την εξής κατάσταση:
Σύμφωνα με στοιχεία της Fed (σσ. 2013), 39 εκατ. Αμερικανοί έχουν χρέος σχεδόν 1 δισ. δολ. από σπουδαστικά δάνεια –ένα ποσό 3πλάσιο από του 2004, καθώς τα φοιτητικά ήταν τα μόνα δάνεια που έμειναν απτόητα από την κρίση. [πηγή][δείτε επίσης αυτό]
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες κινητοποιήσεις για το θέμα των διδάκτρων. Το 2010 έγινε για μήνες ο κακός χαμός στα δημόσια αγγλικά πανεπιστήμια με αφορμή την απόφαση της κυβέρνησης να διπλασιάσει τα δίδακτρα. Το 2012 έγιναν φασαρίες στον Καναδά – και πάλι για αυξήσες στα δίδακτρα. Φέτος ξανάγιναν κινητοποιήσεις στην Αγγλία (π.χ. στο Μπερμπιγχαμ) και φτάσαμε να έχουμε καταλήψεις στο φημισμένο Μπέρκλεϋ, το οποίο βέβαια θίγεται εκτός των άλλων και από τα κακά οικονομικά όλης της πολιτείας της Καλιφόρνια. Τα “θρασίμια” του Μπέρκλεϋ, που θα έλεγαν οι εγχώριοι Φορτσάκηδες. Εγώ απλά θα υπενθύμιζα ότι οι φοιτητικές εκδηλώσεις αυτές έχουν άμεση σχέση με το κίνημα Occupy (π.χ. Occupy Wall Streat, London κ.α.) και το κίνημα 99% vs 1%. Έρχονται ως συνέχεια μιας ταξικής διαμάχης που αναμφισβήτητα οξύνεται.
Ας δούμε ποιες είναι οι συνθήκες που δημιουργεί το νεοφιλελεύθερο μοντέλο. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στο παρακάτω διαδραστικό γράφημα με την ποσοστιαία μεταβολή του κόστους κάποιων ενδεικτιών αγαθών στις ΗΠΑ από το 2004 μέχρι το 2014 (Έχει ληφθεί υπόψη ο πληθωρισμός, τα αριθμητικά δεδομένα είναι διαθέσιμα. Αν δεν εμφανίζεται το γράφημα πατήστε εδώ). Χρειάζεται λίγη προσοχή μόνο στη σύγκριση ποσοστών, διότι δεν αντικατοπτρίζουν τη σχέση κόστους (π.χ. το κόστος για δίδακτρα πανεπιστημίου είναι ορισμένες τάξεις μεγέθους μεγαλύτερο από την αγορά παιχνιδιών), οπότε δε μπορούμε οπτικά να τα συμψηφίσουμε και να πούμε ότι το κόστος φθίνει. Επίσης θα πρέπει να λάβουμε υπόψη και τη σχετική μείωση της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων χαμηλού και μέτριου εισοδήματος που παρατηρείται στις ΗΠΑ** αλλά και παγκόσμια τις τελευταίες δεκαετίες.
[Μπορείτε να δείτε το διαδραστικό γράφημα εδώ]
Αν εξαιρέσει κανείς το κόστος στέγασης (housing) το οποίο φθίνει ελαφρά, το οποίο ερμηνεύεται εύκολα αν θυμηθούμε ότι η φούσκα των ακινήτων έσκασε το 2008 και έκτοτε έμειναν απούλητα και ανοίκιαστα χιλιάδες ακίνητα στις ΗΠΑ), κατά τα λοιπά παρατηρείται μία μεγάλη έως πολύ μεγάλη μείωση στα μη-αναγκαία καταναλωτικά αγαθά (π.χ. παιχνίδια, τηλεοράσεις, κινητά τηλέφωνα, ρούχα) που οφείλεται στην τεχνολογική πρόοδο και σχετίζεται επίσης με τη χώρα κατασκευής ή προέλευσης των προϊόντων αυτών, ενώ το κόστος βασικών αγαθών για την κοινωνική ευημερία έχει πάρει τον ανήφορο για τα καλά. Πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι υπηρεσίες υγείας με αύξηση περίπου 15% και φυσικά τα δίδακτρα και οι υπηρεσίες εκπαίδευσης που σε 10 χρόνια έχουν αυξηθεί κατά 40%.
Με άλλα λόγια η οικονομία δείχνει να συγκλίνει στην προτροπή:
Μείνε αμόρφωτος, βλέπε τηλεόραση, κατανάλωνε, πέθανε νωρίς!
Και κάπως έτσι γυρίζουμε στο αρχικό μας θέμα: γιατί υπάρχουν ταραχές στα πανεπιστήμια του κόσμου; (τι έχουν να απαντήσουν οι κύριοι Φορτσάκηδες άραγε;;)
Μα ως φαίνεται εκεί ορθώνεται όλο και υψηλότερος ο τοίχος του αποκλεισμού και της κοινωνικής συμπίεσης. Να φανταστούμε, δε, ότι οι διαμαρτυρόμενοι τις περισσότερες φορές δεν ανήκουν στο πιο χαμηλό οικονομικό επίπεδο. Ειδικά στις ΗΠΑ έχει ξεμπερδέψει με αυτούς το σύστημα: τους έχει στα γκέτο να αλληλοσκοτώνονται με κουμπούρια και να τρώνε χάμπουργκερ.
Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την Ελλάδα
Τώρα κάποιος έξυπνος θα έρθει να πει ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν δίδακτρα οπότε ο συσχετισμός είναι άστοχος. Η απάντηση σε αυτή την παρατήρηση είναι ότι, αντίθετα από ότι πιστεύει ή προπαγανδίζει αυτός ο κάποιος, στην Ελλάδα έχουμε περίσσευμα λόγων για να εξεγείρονται οι νέοι:
ας βάλουμε στην άκρη ότι δίδακτρα υπάρχουν σε πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα των ΑΕΙ, κι ας μείνουμε στο γεγονός ότι το ότι συνήθως δεν υπάρχουν δίδακτρα δεν σημαίνει κιόλας ότι η μόρφωση είναι δωρεάν. Η ελληνική οικογένεια πάντοτε πλήρωνε τεράστια κόστη για να σπουδάσουν τα παιδιά της και στην πλάτη της έκαναν πολιτική πολλοί κομματικοί παραγοντίσκοι της περιφέρειας για να μπορούν να νοικιάζονται τα πλυσταριά για γκαρσονιέρες. Αυτά είναι “δίδακτρα” και γι’ αυτό άλλωστε πολλές οικογένειες των αστικών κέντρων έχουν αρχίσει να στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά πανεπιστήμια στην περιοχή τους. Διότι με απούς υπολογισμούς μπορείς να δεις ότι έχει συγκρίσιμο κόστος με το να σπουδάσει ένας νέος εκτός της πόλης καταγωγής του. Οπότε ας μην παίζουμε με τις λέξεις.
η Ελλάδα είναι η ανεπτυγμένη χώρα του ΟΟΣΑ που εφαρμόστηκε η πιο άγρια και επιθετική νεοφιλελεύθερης προσαρμογής τον τελευταίο αιώνα. Με διαρκή μείωση τους ΑΕΠ επί 5 χρόνια (σερί ρεκόρ), μείωση του εισοδήματος των εργαζομένων που φτάνει το 40%, με επίσημη ανεργία 26% και ακατάσχετη αιμορραγία ανθρώπων στο εξωτερικό. Συνεπώς έχει υπάρξει μία έμμεση σχετική αύξηση αυτών των “διδάκτρων” που απαιτούνται για τη μόρφωση ενός νέου, μία υποβάθμιση του εκπαιδευτικού προϊόντος, και τέλος, μία επίσης υποβάθμιση των δυνατοτήτων των αποφοίτων για εργασία βάσει των σπουδών τους.
Συμπέρασμα: Έχουμε να δούμε πολλά επεισόδια ακόμα νεανικών εξεγέρσεων, στην Ελλάδα αλλά και παγκόσμια. Οι Φορτσάκηδες μπορούν να πανε σπίτια τους, να ντυθούνε μπάτσοι και να καμαρώνονται στον καθρέφτη κι ας αφήσουν τους νέους να ονειρεύονται και να διεκδικούν ένα καλύτερο μέλλον.
—–
* Σημείωση 1: Ποιος είναι ο “αγανακτισμένος” Πρύτανης Φορτσάκης που απειλεί να βάλει τα ΜΑΤ στο Πανεπιστήμιο! (editorial του Δρόμου της Αριστεράς)
** Σημείωση 2: (Πρώτη εικόνα) Το μερίδιο του εισοδήματος από εργασία vs τα κέρδη του κεφαλαίου. (Δεύτερη εικόνα, ως αποτέλεσμα της πρώτης) μερίδιο του εισοδήματος των νοικοκυριών (5% πιο πλουσίων vs 20% φτωχότερων) και [πηγή για το 2012, σήμερα τα αντίστοιχα ευρήματα είναι ακόμα πιο έντονα. Οι εικόνες αναφέρονται σε στοιχεία προ κρίσης του 2008].
