Του Κώστα Γεωργαλή
Ποιοι/ες είναι οι επικίνδυνοι/ες; Και αυτά τα «επικίνδυνα» άτομα για ποιους/ες είναι επικίνδυνοι/ες; Τέτοια θεμελιώδη και προκλητικά ερωτήματα θέτει προς προβληματισμό η «Πρωτοβουλία για ένα πολύμορφο κίνημα στη ψυχική υγεία», μέσα από την επιλογή της να διοργανώσει εκδήλωση με τίτλο: Η κοινωνική κατασκευή της επικινδυνότητας και οι δομές «υψίστης ασφαλείας».
Άραγε υπάρχουν σήμερα κυρίαρχα πρότυπα επικινδυνότητας και αν ναι, πώς προκύπτουν, ποια είναι αυτά και ποιες είναι οι όποιες λειτουργικότητες που επιτελούν; Ποιοι (και γιατί) υποτίθεται πως «δικαιολογούν» την ύπαρξη ή τις σκέψεις για τη δημιουργία δομών «υψίστης ασφαλείας» – ή με άλλα λόγια, ποιοι και γιατί υποτίθεται ότι «πρέπει» να «τσουβαλιαστούν» σε δομές «υψίστης ασφαλείας»;
Ερωτήματα όπως τα προαναφερόμενα είναι μερικά μόνο από όσα μπορούν να αντληθούν από τις θεματικές της «επικινδυνότητας», της «ασφάλειας» και, τελικά, του «καταναγκασμού» και της «καταστολής». Σε αυτές τις λίγες γραμμές, με αφορμή την αυριανή εκδήλωση της «Πρωτοβουλίας για ένα πολύμορφο κίνημα στη ψυχική υγεία», προσπαθώ να παραθέσω ορισμένους ενδεικτικούς προβληματισμούς ως προς το πόσο «πολιτική» μπορεί να είναι η έννοια της επικινδυνότητας. Δεν επιχειρώ ωστόσο εδώ μια «συνολική» ή μια σαφώς «εστιασμένη» προσέγγιση, ούτε την παράθεση ενός «συνολικά» τεκμηριωμένου λόγου (π.χ. εναντίον συγκεκριμένων προτύπων επικινδυνότητας ή εναντίον των συνεπειών τους κτλ.).
Κατά τη γνώμη μου, στα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά πλαίσια που «υφαίνουμε» και που μας περιβάλλουν, συχνά θεωρούμε «επικίνδυνες» συγκεκριμένες «ομάδες» και «κοινωνικές κατηγορίες» του πληθυσμού, συνεισφέροντας με τον τρόπο μας στον κοινωνικό αποκλεισμό και στις αρνητικές διακρίσεις εναντίον τους. Παράλληλα, αποδεχόμενοι γενικευτικές επικινδυνότητες και «ασύμμετρες απειλές», συνεισφέρουμε στην «επικύρωση» ή και στη «μέσα μας» εσωτερίκευση, της «ανάγκης» ύπαρξης εξουσιαστικών «προστατευτικών» περιβλημάτων. Τι θα συνέβαινε όμως αν η κοινωνική πλειοψηφία δεν αισθανόταν σύμφωνη σε απολύτως τίποτα με τις απόψεις εκείνες που πρεσβεύουν ότι οι εξουσίες «υπάρχουν (και) για να μας προστατεύσουν ή (και) για να θέσουν έστω φραγμούς, στους κάθε είδους κινδύνους που θα μπορούσε να δειχθούν απειλητικοί προς εμάς»; Τι θα συνέβαινε αν αμφισβητούσαν πολλοί περισσότεροι αυτές τις «προστατευτικές» εξουσίες ως προς το αν τις «χρειαζόμαστε» ή ως προς το γιατί προϋποτίθεται ότι τις χρειαζόμαστε;
Με λίγα λόγια, οτιδήποτε και αν υποθέσουμε ότι «θα συνέβαινε», η επικινδυνότητα μπορεί να αποτελεί μια εξουσιαστικά χρήσιμη έννοια και κοινωνική αντίληψη. Άλλωστε εδώ και καιρό σε κοινωνίες «της Δύσης» και όχι μόνο, μέσα από διάφορους τρόπους και για λόγους σχετικούς με το κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, πολιτισμικό κ.ά. πλαίσιο, «πριμοδοτούνται» αντιλήψεις επικινδυνότητας που δημιουργούν μύθους για ανθρώπους δήθεν εξ’ ορισμού επικίνδυνους (γενικά και αόριστα για την κοινωνία ή για το έθνος ή και «για όλους μας») ή για ανθρώπους εξ’ ορισμού ύποπτους και εξ’ ορισμού υποψήφιους τέλεσης «εγκληματικών» ενεργειών.
Για παράδειγμα, η στερεοτυπική αναπαράσταση των δήθεν «επικίνδυνων ψυχασθενών» είναι ριζωμένη στο οπλοστάσιο των προκαταλήψεων μεγάλων τμημάτων της κοινωνίας, ακόμη και σήμερα. Ή οι αναπαραστάσεις της «παράνομης» και «επικίνδυνης ξενότητας» – δηλαδή των μεταναστών και προσφύγων που θεωρούνται «παράνομοι» ακόμη και χωρίς να έχουν προκαλέσει σε άλλους ανθρώπους κάποιου είδους «θυματοποίηση», μόνο και μόνο επειδή οι ίδιοι δεν κατέχουν συγκεκριμένα «χαρτιά». Ή η αναπαράσταση εκείνων των μεταναστών και προσφύγων που θεωρούνται εξ’ ορισμού ύποπτοι επειδή είναι «μουσουλμάνοι», «Αφγανοί», «Αλβανοί», «Έλληνες» και ούτω καθεξής, αναλόγως χρόνου, τόπου, περιστάσεων και πάει λέγοντας.
Στις μέρες μας βέβαια η «επικινδυνότητα» και η «αντιμετώπιση της επικινδυνότητας» περνούν μέσα και από την «τρομοκρατία» και τις «αντιτρομοκρατικές πολιτικές» τις οποίες τόσο συχνά διαφημίζουν ως καθήκον τους πολύ διαφορετικές ανά τον κόσμο κυβερνήσεις (π.χ. από τις ΗΠΑ, την Ευρώπη, τη Ρωσία, το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία, την Τουρκία κ.ά.). Μόνο που όπως γίνεται αντιληπτό, το τι κάθε φορά ορίζεται ή προσεγγίζεται ως «τρομοκρατία», μπορεί να διαφέρει χαοτικά στα όποια ποικίλα πλαίσια. Μάλιστα, μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2001, ο αμφίσημος αλλά και «πολυδιακηρυγμένος» (και θα έλεγα, τρομοκρατικός και αιματοβαμμένος) «διεθνής πόλεμος κατά της τρομοκρατίας», μεταφράστηκε και σε μορφές μιας ιδιαίτερα κατασταλτικής και «προληπτικής», εσωτερικής ποινικής πολιτικής σε μια σειρά από κράτη. Όπως το έθετε και ως καθηγητής ο νυν υπουργός της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ Νίκος Παρασκευόπουλος (2003), ένα «νέο μοντέλο ποινικής πολιτικής», ήδη από «τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου» και «με επιτάχυνση μετά την 11η Σεπτεμβρίου» μπορεί να «εμπλέκει σε θεσμούς αστυνόμευσης και καταστολής τους πάντες…» (βλέπε και στην Ελλάδα τους διαβόητους «τρομονόμους» για παράδειγμα).
Έτσι δεν είναι περίεργο που πολλοί αναλυτές κάνουν λόγο για χαρακτηριστικά «ποινικού κράτους», «κράτους ασφαλείας» ή και «κοινωνιών του φόβου» όσον αφορά (και) τις «δυτικές» κοινωνίες της «οικονομικής κρίσης». Η επίκληση επικινδυνοτήτων («επικίνδυνοι τρομοκράτες», «επικίνδυνοι ξένοι», «επικίνδυνοι τρελοί» κ.ά.) μπορεί να συμβάλλει ώστε σημαντικά τμήματα της κοινωνίας να αισθάνονται ότι εναποθέτουν την υπόθεση της ασφάλειάς τους στα χέρια των (όχι επικίνδυνων;) νεοφιλελεύθερων εξουσιών. Δηλαδή στα χέρια των αγορών και των κυβερνήσεων, που με την επίκληση ποικίλων «αιτιολογήσεων», προχωρούν στη χάραξη (ή και στην αριστερή ή μη, διατήρηση) πολιτικών οικονομικής και κοινωνικής ανέχειας, αδιαφορώντας, εμπράκτως, για τις επιπτώσεις, στο βωμό της «δημοσιονομικής υγείας» και λοιπών επικλήσεων.
Ευκαιρίες λοιπόν για την πρόκληση ρωγμών στην «κοινωνία των περιφράξεων», στον κοινωνικό αποκλεισμό και στην πρωτοκαθεδρία συγκεκριμένων ορισμών της επικινδυνότητας και όχι μόνο, μπορούν ίσως να προσφέρουν πρωτοβουλίες δράσης και στοχασμού όπως είναι και η συγκεκριμένη εκδήλωση της «Πρωτοβουλίας για ένα πολύμορφο κίνημα στη ψυχική υγεία». Άλλωστε η πρωτοβουλία προσεγγίζει την υγεία και την ψυχική υγεία ως ένα πολύ σημαντικό κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα, συμφωνώντας μάλλον έτσι και με το «ότι κάθε γνώση γύρω από το σώμα, την ψυχή, την κατάσταση της υγείας και της αρρώστιας είναι ιστορικά τοποθετημένη και φορτισμένη με πολιτικό νόημα». (Αθανασίου 2004). Στην εκδήλωση, μεταξύ άλλων αναμένεται να συζητηθούν θέματα όπως το «σκεπτικό» πίσω από τις προτάσεις δημιουργίας δικαστικών ψυχιατρείων, αλλά και γενικά η ανάδειξη χαρακτηριστικών όψεων των ολοπαγών ιδρυμάτων «υψίστης» ή μη, «ασφαλείας» (π.χ. «φυλακές Τύπου Γ» και κέντρα κράτησης μεταναστών). Ακόμη, θα τεθούν ζητήματα αποκλεισμού ή και ποινικής καταστολής και παραβίασης δικαιωμάτων (π.χ. των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία, των προσφύγων, των τοξικομανών και των οροθετικών – ας μην ξεχνάμε στο σημείο αυτό και την εμβληματική, αδίστακτα ρατσιστική και σεξιστική διαπόμπευση των οροθετικών γυναικών τον Απρίλιο του 2012).
Η εκδήλωση, ήταν αρχικά προγραμματισμένη για το Σάββατο 14 Μαρτίου και επρόκειτο να διεξαχθεί εντός του Πανεπιστημίου Αθηνών.Αναβλήθηκε την τελευταία στιγμή, επειδή ο πρύτανης του πανεπιστημίου δεν επέτρεψε τη διεξαγωγή δραστηριοτήτων λόγω της «επικινδυνότητας» που υποτίθεται ότι προέκυπτε από την κατάληψη της Νομικής Σχολής. Έτσι η εκδήλωση ορίστηκε για αύριο Σάββατο 4 Απριλίου στον χώρο του «Ελεύθερου Αυτοδιαχειριζόμενου Θεάτρου» «Εμπρός», στην οδό Ρήγα Παλαμήδη 2, Ψυρρή, ώρα 10:00-17:00. Για όσους ενδιαφέρονται, ακολουθεί ένα ολόκληρο κείμενο-πλαίσιο της πρωτοβουλίας για την εκδήλωση, καθώς και το πρόγραμμα της εκδήλωσης.
Παραπομπές:
*Αθανασίου, Αθηνά, 2004. Γυναίκες και φύλα. Ανθρωπολογικές και ιστορικές προσεγγίσεις. Η μελέτη του φύλου ως αναλυτικού εργαλείου στο χώρο της υγείας.
*Παρασκευόπουλος, Νίκος, 2003. Οι πλειοψηφίες στο στόχαστρο. Τρομοκρατία και κράτος δικαίου.
* «Πρωτοβουλία για ένα πολύμορφο κίνημα στη ψυχική υγεία» http://protovouliapsy.blogspot.gr/
* «Ελεύθερο Αυτοδιαχειριζόμενο Θέατρο» «Εμπρός» http://embros.gr/
ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ «ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ»:
Επικίνδυνος ποιος/α και για ποιον/αν;
Όλο και πιο συχνά σε πρωτοσέλιδα στις εφημερίδες, στα κεντρικά δελτία των ειδήσεων, στον πολιτικό και δικαστικό λόγο αρθρώνεται η λέξη ‘επικινδυνότητα’ και τα παράγωγα της. Την τελευταία διετία έχει επανέλθει πιο ηχηρά από ποτέ ένας λόγος που φαίνεται να στοχοποιεί ως εν δυνάμει επικίνδυνες διάφορες κοινωνικές ομάδες με το πρόσχημα ότι αποτελούν ‘δημόσιο κίνδυνο’. Ειδικότερα στο χώρο της ψυχικής υγείας έχει αναζωπυρωθεί μια συζήτηση που στοχεύει στο να επαναφέρει το ζήτημα του επικίνδυνου ‘ψυχασθενή’ ταυτοποιώντας ανθρώπους που φέρουν συγκεκριμένες διαγνώσεις ως ‘εν δυνάμει επικίνδυνους’. Με φόντο την κατάρρευση κάθε ίχνους κοινωνικής πρόνοιας και φροντίδας, παράλληλα με μια διαρκώς επιδεινούμενη εξαθλίωση των ζωών μας και απαξίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας οικοδομείται ένα κράτος ασφάλειας. Όμως είναι πλέον γνωστό ότι στο νεοφιλελευθερισμό η ασφάλεια εξαγοράζεται με τη στέρηση της ελευθερίας μας και το προσφερόμενο από τους κρατικούς θεσμούς αίσθημα ασφάλειας εξαργυρώνεται με περιορισμό, εγκλεισμό και κοινωνικό αποκλεισμό.
Ως πρωτοβουλία θέσαμε εξαρχής μια προοπτική συνάντησης των κοινωνικών κινημάτων και ορίσαμε ως κοινό τόπο την ψυχική υγεία. Πέρα από το γεγονός ότι πολλοί και πολλές από εμάς έχουμε άμεσα ή έμμεσα εμπλακεί με σχετικούς θεσμούς, πιστεύουμε ότι η υγεία και ειδικότερα η ψυχική μας υγεία δεν αφορά, ή τουλάχιστον δεν αφορά μόνο, τις γνώσεις κάποιου εξειδικευμένου επαγγελματία αλλά αποτελεί ένα μείζον κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα. Σήμερα η ‘επικινδυνότητα’ ως έννοια και ως πλέγμα θεσμικών πρακτικών όχι μόνο δεν ‘εξασθενεί’ ως προς την τρέχουσα κοινωνική της σημασία και εφαρμογή, αλλά αντίθετα, παρ όλη τη συσσωρευμένη γνώση για τον πολύπλοκο, σφαιρικό της χαρακτήρα και τη σχεσιακή / κοινωνική της διάσταση τείνει να αντιμετωπίζεται ως σύμφυτη ιδιότητα του υποκειμένου (‘επικίνδυνοι άνθρωποι’, ‘επικίνδυνες ομάδες’) και μάλιστα, βιολογικά προσδιορισμένη. Για τη διαχείρισή της συζητιέται η ίδρυση ενός ειδικού ψυχιατρείου (δικαστικού ψυχιατρείου) ή σε άλλες περιπτώσεις η θέσπιση της υποχρεωτικής κατ’ οίκον νοσηλείας για ‘ασθενείς’ για τους οποίους η ‘επικινδυνότητα’ τους αξιολογείται αυξημένη. Όμως, καθώς σήμερα τα όρια ανάμεσα στον κοινωνικό αποκλεισμό και τον εγκλεισμό είναι πολύ λεπτά, όσο περισσότερο βαθαίνει ο αποκλεισμός, τόσο περισσότερο τα αποκλεισμένα άτομα κινδυνεύουν να καταλήγουν πιο συχνά (ή εκ νέου) στον εγκλεισμό.
Σήμερα, που πολλοί πανηγυρίζουν για το κλείσιμο των ψυχιατρείων, η αναζήτηση των σχεσιακών εκείνων διεργασιών που ενδέχεται να παράγουν έναν κίνδυνο τείνουν να αποσιωπούνται ενώ τα όρια του ψυχιατρικού ασύλου επεκτείνονται επικίνδυνα μέσα στην κοινότητα και γίνονται λιγότερο ευδιάκριτα. Γιατί σε αυτό ακριβώς το θόλωμα των ορίων ίσως να κρύβεται ένας από τους πολλούς κινδύνους της κυρίαρχης αφήγησης για την υγεία μας και την ασφάλειά μας. Προφανώς οι κίνδυνοι είναι πολλοί περισσότεροι, όπως και οι φόβοι που μας προκαλούν. Οι οροθετικές γυναίκες τον Απρίλιο του 2012 παραμονές των εκλογών το ζήσανε και το ζούνε καθημερινά, το ίδιο και οι πρόσφυγες στα κέντρα κράτησης.
Στην ίδια λογική ευθυγραμμίζεται, κατά την άποψή μας, και η θέσπιση φυλακών τύπου γ, για τους κρατούμενους ‘ειδικής κατηγορίας και εξέχουσας επικινδυνότητας’, όπου οι κρατούμενοι θα βιώνουν μια φυλακή μέσα στη φυλακή. Με αυτά κατά νου διοργανώνουμε δημόσια εκδήλωση με θέμα την ‘επικινδυνότητα’. Σας καλούμε να συμμετάσχετε στη συζήτηση είτε προσωπικά είτε συλλογικά, να συνεισφέρετε ιδέες και προτάσεις σε μια ζωντανή συζήτηση για μια κοινωνία χωρίς περιφράξεις και κοινωνικούς αποκλεισμούς.
ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑ ΠΟΛΥΜΟΡΦΟ ΚΙΝΗΜΑ
ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ: «Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ
ΚΑΙ ΟΙ ΔΟΜΕΣ ‘ΥΨΙΣΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ’»
10.00 Προσέλευση
10.30-12.30 Η Επικινδυνότητα και το Δικαστικό Ψυχιατρείο
Συντονίζει: Γεωργία Μυλωνάκη
Ομιλητές: Αφροδίτη Κουκουτσάκη, Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου, Γιάννης Αλεξάκης, Μαρία κά.
12.30 -13.00 Διάλειμμα
13.00-14.30 Η διαρκής παραβίαση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχιατρική εμπειρία, των τοξικοεξαρτημένων, των οροθετικών (αναγκαστική νοσηλεία κλπ)
Συντονίζει: Μαριάνα Κεφαλληνού
Ομιλητές Δώρα Κουτσανέλλου, Βάσω, Λεμονιά, Ντία Κ, Εύη Μυλωνάκη, Δέσποινα Δημητριάδου, Νίνα Κατσαρού, Χριστόφορος Παπαδάκης, Δάφνη, Γιώργος, Στάθης, Διονυσία κά.
14.30-14.45 Διάλειμμα
14.45-16.00 Το «κράτος ασφάλειας», μέσα από τα κέντρα κράτησης και τις φυλακές τύπου Γ.
Συντονίζει: Λυκούργος Καρατζαφέρης
Ομιλητές: Γιώτα Μασουρίδου, Βίκυ Μαγκλάρα, Aboul Hossein, Sakibul Islam Riaz, Amar Sadik κά.
16.00-17.00 Συμπεράσματα-προοπτικές
Συντονίζει : Κατερίνα Μάτσα.
