Προς τιμή του δημοσιογράφου και συγγραφέα, Εντουάρντο Γκαλεάνο, που πέθανε χθες Δευτέρα 13 Απριλίου 2015, ενός ανθρώπου που υπήρξε για πολλά χρόνια, μια από τις πιο σημαντικές φωνές αφύπνισης της Λατινικής Αμερικής και όχι μόνο, ακολουθεί μεταφρασμένη μια συνέντευξη που ειχε δώσει στον δημοσιογράφο Gary Younge της Guardian, τον Ιούλιο του 2013, με αφορμή την κυκλοφορία τότε του βιβλίου του «Children of the Days». Ένα βιβλίο που αναδεικνύει με τον ιδιαίτερο, ρεαλιστικό και ειρωνικό τρόπο του Γκαλεάνο, την αντίληψη, ότι η ανθρώπινη ιστορία επαναλαμβάνεται, ή όπως το χει πει ο ίδιος ο Γκαλεάνο: “η ιστορία δεν λέει ποτέ αντίο. Η ιστορία λέει, θα τα πούμε αργότερα”.
Gary Younge για την http://www.theguardian.com/ (μετάφραση, επιμέλεια Sylvia )
Tα περισσότερα πρωινά είναι το ίδιο. Το πρωί στο τραπέζι, ο γεννημένος στην Ουρουγουάη, Εντουάρντο Γκαλεάνο και η σύζυγός του, Helena Villagra, συζητούν τα όνειρα που έχουν δει το προηγούμενο βράδυ. «Τα δικά μου είναι πάντα ηλίθια», λέει ο Γκαλεάνο. «Συνήθως δεν τα θυμάμαι, αλλά και όταν τα θυμάμια, έχουν να κάνουν με ανόητα πράγματα, όπως χαμένα αεροπλάνα και γραφειοκρατικά προβλήματα. Αλλά η γυναίκα μου βλέπει αυτά τα όμορφα όνειρα.»
Ένα βράδυ ονειρεύτηκε, ότι ήταν σε ένα αεροδρόμιο, όπου όλοι οι επιβάτες κρατούσαν τα μαξιλάρια, πάνω στα οποία είχαν κοιμηθεί την προηγούμενη νύχτα. Πριν να μπορέσουν, να επιβιβαστούν οι υπάλληλοι θα εξέταζαν τα μαξιλάριά τους σε ένα μηχάνημα, με το οποίο θα μπορούσαν να εξετάσουν τα όνειρα που είχαν δει το προηγούμενο βράδυ και να επιβεβαιώσουν, ότι δεν υπήρχε τίποτα το ανατρεπτικό σε αυτά. Όταν εκείνη του είπε, ότι ντράπηκε για την κοινοτοπία των δικών του ονείρων. “Είναι ντροπιαστικό, πραγματικά.”
Δεν υπάρχει πολύ μαγεία, στον ρεαλισμό του Γκαλεάνο. Αλλά δεν υπάρχει όμως και τίποτα ντροπιαστικό σε αυτή. Αυτός ο δημοσιογράφος, που στράφηκε προς τη συγγραφή και τη λογοτεχνία, έχει γίνει ο τιμημένος ποιητής του κινήματος της αντι-παγκοσμιοποίησης, προσθέτοντας μια λακωνική, ποιητική φωνή στον ρεαλισμό. Όταν ο αείμνηστος Ούγκο Τσάβες δώρισε ένα αντίγραφο ενός βιβλίου του Γκαλεάνο του 1971, το «Open Veins of Latin America: Five Centuries of the Pillage of a Continent» (Οι ανοιχτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής: Η Λεηλασία Πέντε Αιώνων μιας Ηπείρου), στον Μπαράκ Ομπάμα το 2009, το βιβλίο αυτό ανέβηκε από την 54295η θέση στην κατάταξη της Amazon, στη δεύτερη μόλις σε μια ημέρα. Όταν ανακοινώθηκε σε μια ανάγνωση το Μάρτιο από τον Αρουντάτι Ρόι, το επικείμενο ταξίδι του Γκαλεάνο στο Σικάγο, το πλήθος ζητωκραύγαζε. Το μεγαλύτερο μέρος εκείνης της περιοδείας του ήταν sold out.
«Υπάρχει μια παράδοση που βλέπει τη δημοσιογραφία, ως τη σκοτεινή πλευρά της λογοτεχνίας, με τη συγγραφή ενός βιβλίου στο αποκορύφωμά της», δήλωσε στην ισπανική εφημερίδα El Pais πρόσφατα. «Δεν συμφωνώ όμως με αυτό. Νομίζω ότι όλες οι γραπτές εργασίες αποτελούν λογοτεχνία, ακόμη και το γκράφιτι. Γράφω βιβλία εδώ και πολλά χρόνια, αλλά έχω εκπαιδευτεί ως δημοσιογράφος και η σφραγίδα αυτή είναι ακόμα πάνω μου. Είμαι ευγνώμων στη δημοσιογραφία γιατί με ξύπνησε φανερώνοντάς μου τις πραγματικότητες του κόσμου.»
Αυτές οι πραγματικότητες μοιάζουν δυσοίωνες. «Αυτός ο κόσμος δεν είναι δημοκρατικός καθόλου», λέει. «Τα πιο ισχυρά θεσμικά όργανα, το ΔΝΤ [Διεθνές Νομισματικό Ταμείο] και η Παγκόσμια Τράπεζα, ανήκουν σε τρεις ή τέσσερις χώρες. Οι άλλοι παρακολουθούν. Ο κόσμος οργανώνεται από την πολεμική οικονομία και τον πολιτισμό του πολέμου.»
Και όμως δεν υπάρχει τίποτα στο έργο του Γκαλεάνο ή στη συμπεριφορά του, που να δίνει την αίσθηση της απελπισίας ή έστω μια μελαγχολία. Ενώ βρισκόταν στην Ισπανία κατά την διάρκεια των εξεγέρσεων της νεολαίας των αγανακτισμένων, πριν από δύο χρόνια, συναντήθηκε με μερικούς νεαρούς διαδηλωτές στην πλατεία Puerta del Sol. Ο Γκαλεάνο πήρε δύναμη από τις διαδηλώσεις. «Αυτοί ήταν νέοι άνθρωποι που πίστευαν σε αυτό που έκαναν», είπε. «Δεν είναι εύκολο να βρει κανείς κάτι τέτοιο σε πολιτικούς τομείς. Τους είμαι πραγματικά ευγνώμων».
Ένας από αυτούς τον ρώτησε, πόσο καιρό πιστεύει πως θα μπορούσε να συνεχιστεί ο αγώνα τους. «Μην ανησυχείς», απάντησε Γκαλεάνο. «Είναι σαν να κάνεις έρωτα. Είναι άπειρο, όσο είναι ζωντανό. Δεν έχει σημασία αν διαρκεί έστω για ένα λεπτό. Γιατί τη στιγμή που συμβαίνει, το ένα λεπτό μπορεί να σου φαίνεται περισσότερο από ένα χρόνο».
Ο Γκαλεάνο μιλά με αυτόν τον τρόπο συχνά – όχι με γρίφους, με ακρίβεια, αλλά και αινιγματικά και παιχνιδιάρικα, χρησιμοποιώντας το χρόνο ως ξίφος του. Όταν τον ρωτάω αν είναι αισιόδοξος για την κατάσταση του κόσμου, λέει: «Εξαρτάται από το πότε θα με ρωτήσεις κατά τη διάρκεια της ημέρας, από τις 8πμ μέχρι το μεσημέρι είμαι απαισιόδοξος .Στη συνέχεια, από τη 13:00 μέχρι τις 4 αισθάνομαι αισιόδοξος…» Τον συνάντησα σε ένα λόμπι ξενοδοχείου στο κέντρο του Σικάγο στις 5 το απόγευμα, κάθεται κρατώντας ένα μεγάλο ποτήρι κρασί, δείχνοντας αρκετά χαρούμενος.
Η κοσμοθεωρία του δεν είναι περίπλοκη – τα στρατιωτικά και οικονομικά συμφέροντα καταστρέφουν τον κόσμο, συγκεντρώνοντας την αυξανόμενη εξουσία στα χέρια των πλουσίων, συνθλίβοντας τους φτωχούς. Με δεδομένη την ευρεία ιστορική σημασία του έργου του, παραδείγματα από τον 15ο αιώνα και πέρα δεν είναι ασυνήθιστα. Καταλαβαίνει την παρούσα κατάσταση όχι ως μια νέα εξέλιξη, αλλά μια συνέχεια σε έναν πλανήτη, που μόνιμα μαστίζεται από την κατάκτηση και την αντίσταση. «Η ιστορία δεν λέει ποτέ πραγματικά αντίο», ισχυρίζεται. «Η ιστορία λέει, θα τα πούμε αργότερα.»
Είναι κάθε άλλο παρά απλοϊκός. Ένας έντονος επικριτής της εξωτερικής πολιτικής του Ομπάμα, ο οποίος έζησε εξόριστος από την Ουρουγουάη για πάνω από μια δεκαετία, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 και του ’80, παρ ‘όλα αυτά ο ίδιος απολάμβανε τη συμβολική απήχηση της εκλογής του Ομπάμα με λίγες αυταπάτες. “Ήμουν πολύ χαρούμενος όταν εξελέγη, διότι πρόκειται για μια χώρα με παράδοση στο ρατσισμό». Αναφέρει την ιστορία του, πώς το Πεντάγωνο το 1942 διέταξε να μην χρησιμοποιείται το αίμα μαύρων ανθρώπων για μεταγγίσεις σε λευκούς. “Στην ιστορία, αυτό δεν είναι τίποτα. 70 χρόνια είναι σαν ένα λεπτό. Έτσι, σε μια τέτοια χώρα, η νίκη του Ομπάμα ήταν κάτι που άξιζε να το γιορτάσουμε.»
Όλες αυτές οι ιδιότητες – το αινιγματικό και το παιχνιδιάρικο ύφος, τα ιστορικά στοιχεία και ο ρεαλισμός – αναμειγνύονται στο τελευταίο βιβλίο του, «Children of the Days», στο οποίο φτιάχνει μια ιστορική βινιέτα – εικόνα, για κάθε ημέρα του έτους. Ο στόχος είναι να αποκαλύψει στιγμές από το παρελθόν, ενώ τις τοποθετεί σε εννοιολογικό περιεχόμενο στο παρόν, υφαίνοντας μέσα και έξω τους αιώνες για να απεικονίσει τις συνέχειες. Αυτό που επιτυγχάνει είναι ένα είδος επιγραμματικής ανασκαφής, ξεριζώνοντας τις ιστορίες που έχουν παραπέσει ή υπεξαιρεθεί, και παρουσιάζοντάς τες στην πλήρη δόξα τους, του τρόμου ή της ανοησίας τους.
Ο πρόλογός του για την 1η Ιουλίου, για παράδειγμα, έχει υπότιτλο: «Ένας Τρομοκράτης Λιγότερος. “Κατά το έτος 2008, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών αποφάσισε να διαγράψει το όνομα του Νέλσον Μαντέλα από τον κατάλογο των επικίνδυνων τρομοκρατών. Το πιο σεβαστό πρόσωπο της Αφρικής κατείχε αυτόν τον απαίσιο ρολό για 60 χρόνια”. Ονόμασε την 12η Οκτωβρίου «Discovery», και ξεκινά με την πρόταση: «Το 1492 οι ιθαγενείς ανακάλυψαν ότι ήταν Ινδιάνοι, ανακάλυψαν ότι ζούσαν στην Αμερική».
Εν τω μεταξύ, η 10η Δεκεμβρίου, ονομάζεται «Ευλογημένος Πόλεμος» και είναι αφιερωμένη στην παραλαβή του βραβείου Νόμπελ από τον Ομπάμα, όταν ο Ομπάμα είπε, ότι υπάρχουν «φορές που τα έθνη θα βρουν, ότι η χρήση βίας δεν είναι μόνο απαραίτητη, αλλά είναι και ηθικά δικαιολογημένη». Ο Γκαλεάνο γράφει: «Τεσσεράμιση αιώνες πριν, όταν το βραβείο Νόμπελ δεν υπήρχε και το κακό κατοικούσε στις χώρες που δεν είχαν πετρέλαιο, αλλά χρυσό και ασήμι, ο Ισπανός νομικός Juan Ginés de Sepúlveda υπερασπίστηκε επίσης και εκείνος τον πόλεμο ως κάτι, « όχι μόνο αναγκαίο αλλά και ηθικά δικαιολογημένο » .
Και έτσι, φτερουγίζει από το παρελθόν στο παρόν και πάλι πίσω, κάνοντας τις συνδέσεις με μια ειρωνική και καυστική εξυπνάδα. Η επιθυμία του, λέει, είναι να ανακαινίσει, αυτό που ο ίδιος αποκαλεί το “ανθρώπινο ουράνιο τόξο. Είναι πολύ πιο όμορφο από ό, τι το ουράνιο τόξο στον ουρανό”, επιμένει. “Αλλά ο μιλιταρισμός, η αλαζονεία, ο ρατσισμός μας τυφλώνουν και δεν το βλέπουμε. Υπάρχουν τόσοι πολλοί τρόποι για να γίνεις τυφλός. Είμαστε τυφλοί απέναντι στα μικρά πράγματα και στους μικρούς ανθρώπους.”
Και η πιο πιθανή οδός για να γίνει κανείς τυφλός, πιστεύει, ότι δεν είναι να χάσουμε την όρασή μας, αλλά τη μνήμη μας. «Ο μεγάλος φόβος μου είναι ότι όλοι πάσχουμε από αμνησία. Έγραψα για να ανακτήσω τη μνήμη του ανθρώπινου ουράνιου τόξου, το οποίο κινδυνεύει να ακρωτηριαστεί.”
Ως παράδειγμα παραθέτει τον Robert Carter III – τον οποίο δεν είχα ακούσει – ο οποίος ήταν ο μόνος από τους ιδρυτές των ΗΠΑ, που απελευθέρωσε τους σκλάβους του. «Για να έχει διαπράξει αυτό το ασυγχώρητο αμάρτημα καταδικάστηκε στην ιστορική λήθη».
Ποιος, ρωτώ, είναι υπεύθυνος για αυτή την λήθη; «Δεν είναι ένα πρόσωπο», εξηγεί. «Είναι ένα σύστημα εξουσίας, που πάντα αποφασίζει στο όνομα της ανθρωπότητας, ποιος αξίζει να ξεχαστεί και ποιος όχι … Είμαστε πολύ περισσότερα από όσα λένε. Είμαστε πολύ πιο όμορφοι.»
(http://www.theguardian.com/books/2013/jul/23/eduardo-galeano-children-days-interview)
