του Νικ Ντέρντεν (μετάφραση: Angela Z. Ioannidou)
Εξήντα χρόνια πριν, μια συμφωνία επετεύχθη στο Λονδίνο σχετικά με την ακύρωση του ήμισυ του χρέους της μεταπολεμικής Γερμανίας. Η εν λόγω ακύρωση, και ο τρόπος που έγινε, ήταν ζωτικής σημασίας για την ανοικοδόμηση της Ευρώπης μετά τον πόλεμο.
Η Γερμανία βγήκε από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο εξακολουθώντας να οφείλει χρέος που δημιουργήθηκε κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο: τις επανορθώσεις που επιβλήθηκαν στη χώρα μετά τη διάσκεψη ειρήνης των Βερσαλλιών το 1919. Πολλοί, συμπεριλαμβανομένου του Τζον Μέιναρντ Κέινς, υποστήριξαν ότι αυτά τα ανεξόφλητα χρέη και οι οικονομικές πολιτικές που συνεπάγονταν, οδήγησαν στην άνοδο των Ναζί και τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.
Από το 1953, η Γερμανία είχε επίσης χρέη με βάση τα δάνεια ανοικοδόμησης που πήρε αμέσως μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ανάμεσα στους πιστωτές της Γερμανίας ήταν η Ελλάδα και η Ισπανία, το Πακιστάν και η Αίγυπτος καθώς και οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία.
Το γερμανικό χρέος ήταν σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από αυτό των χρεών της Ελλάδας, της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Ισπανίας σήμερα – που αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τέταρτο του εθνικού εισοδήματος. Όμως, ακόμα και σε αυτό το επίπεδο, υπήρχε η σοβαρή ανησυχία ότι για την πληρωμή του χρέους θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν πολύτιμα έσοδα σε ξένο συνάλλαγμα με αποτέλεσμα να τεθεί σε κίνδυνο η ανασυγκρότηση.
Λόγω της αναγκαιότητας για μια ισχυρή Δυτική Γερμανία ως προπύργιο ενάντια στον κομμουνισμό, οι πιστωτές της χώρας συναντήθηκαν στο Λονδίνο και έδειξαν ότι έχουν κατανοήσει για το πώς θα βοηθηθεί μια χώρα που ήθελαν να ανακάμψει από την καταστροφή. Έδειξαν επίσης ότι κατανοούν πως το χρέος δεν μπορεί ποτέ να θεωρηθεί ως η ευθύνη του οφειλέτη και μόνο. Χώρες, όπως η Ελλάδα, πήραν πρόθυμα μέρος σε μια συμφωνία για να συμβάλουν στη δημιουργία μιας σταθερής και ευημερούσας Δυτικής Ευρώπης, παρά τα εγκλήματα πολέμου που οι Γερμανοί κατακτητές είχαν προκαλέσει μόλις λίγα χρόνια πριν.
Η ακύρωση του 50% του χρέους της Γερμανίας ήταν άμεση. Η συμφωνία κάλυψε όλες τις οφειλές, συμπεριλαμβανομένων εκείνων από τον ιδιωτικό τομέα, αλλά και από ιδιώτες. Κάλυψε επίσης όλους τους πιστωτές. Δεν επιτράπηκε σε κανέναν να έχει μεγαλύτερα κέρδη από οποιονδήποτε άλλον. Τυχόν προβλήματα θα αντιμετωπίζονταν με διαπραγματεύσεις μεταξύ ίσων και όχι με την επιβολή ποινών ή την επιβολή αντιδημοκρατικών πολιτικών.
Ίσως το πιο καινοτόμο χαρακτηριστικό της συμφωνίας του Λονδίνου ήταν μια ρήτρα που ανέφερε ότι η Δυτική Γερμανία θα έπρεπε να πληρώνει το χρέος μόνο από το εμπορικό της πλεόνασμα και οι τυχόν αποπληρωμές περιορίστηκαν στο 3% των εσόδων από τις εξαγωγές ανά έτος. Αυτό σημαίνει ότι οι χώρες εκείνες που όφειλαν έπρεπε να αγοράζουν από τις εξαγωγές της Δυτικής Γερμανίας, προκειμένου να καταβάλουν το χρέος τους. Έτσι, η Δυτική Γερμανία θα πλήρωνε μόνο από τα γνήσια κέρδη, χωρίς προσφυγή σε νέα δάνεια. Και βέβαια αυτό σήμαινε ότι οι πιστωτές της Γερμανίας ενδιαφέρονταν για την ανάπτυξη της χώρας και της οικονομίας της.
Μετά τη συμφωνία του Λονδίνου, η Δυτική Γερμανία παρουσίασε ένα «οικονομικό θαύμα», με το πρόβλημα του χρέους να έχει επιλυθεί και να ακολουθούν χρόνια οικονομικής ανάπτυξης.
Αντί να υιοθετηθεί αυτή η ίδια πρακτική στις υπερχρεωμένες χώρες, τα τελευταία 30 χρόνια, έγινε ακριβώς το αντίθετο. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ο μόνος τρόπος διάσωσης των δανειστών ήταν μέσω νέων δανείων, αναγκάζοντας τις κυβερνήσεις σε μέτρα λιτότητας και στην απελευθέρωση της ελεύθερης αγοράς για να γίνει «πιο ανταγωνιστική».
Ως αποτέλεσμα αυτού, από τη Λατινική Αμερική και την Αφρική τη δεκαετία του ’80 και του ’90, έως την Ελλάδα, την Ιρλανδία και την Ισπανία σήμερα, η φτώχεια έχει αυξηθεί και η ανισότητα βρίσκεται στα ύψη. Στην Αφρική, τη δεκαετία του ’80 και του ’90, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας αυξήθηκε κατά 125 εκατομμύρια, ενώ οι οικονομίες συρρικνώθηκαν. Στην Ελλάδα σήμερα, η οικονομία έχει συρρικνωθεί κατά περισσότερο από 20%, ενώ ένας στους δύο νέους είναι άνεργος. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις, το χρέος διογκώθηκε.
Η προτεραιότητα μιας χρεωμένης κυβέρνησης σήμερα είναι να εξοφλήσει τα χρέη της, ανεξάρτητα από το ύψος του προϋπολογισμού. Σε αντίθεση με το όριο του 3% στις πληρωμές του γερμανικού χρέους, σήμερα, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρούν ότι η πληρωμή του χρέους με μέχρι και το 15-25% των εσόδων από τις εξαγωγές, είναι «βιώσιμη» για τις φτωχές χώρες. Η πληρωμή του εξωτερικού χρέους της ελληνικής κυβέρνησης είναι περίπου το 30% των εξαγωγών της.
Η «στρατηγική» για την Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία, σήμερα, είναι να τεθεί το βάρος της προσαρμογής αποκλειστικά και μόνο στη χώρα οφειλέτη για να καταστήσει την οικονομία της πιο ανταγωνιστική μέσω της ανεργίας και τις μαζικές περικοπές των μισθών. Αλλά αν οι πιστωτές, όπως η Γερμανία, δεν είναι πρόθυμοι να αγοράσουν τις περισσότερες από τις εξαγωγές τους, η οικονομία δεν θα ανακάμψει, φέρνοντας δεινά χωρίς τέλος.
Η συμφωνία για το γερμανικό χρέος ήταν ένα βασικό στοιχείο για την ανάκαμψη μετά από την καταστροφή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Στην Ευρώπη σήμερα, το χρέος ξηλώνει τον κοινωνικό ιστό. Έξω από την Ευρώπη, οι υπερχρεωμένες χώρες εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν ένα πακέτο λιτότητας και μέτρων “αναδιάρθρωσης”. Το Πακιστάν, οι Φιλιππίνες, το Ελ Σαλβαδόρ και η Τζαμάικα, πληρώνουν μεταξύ 10 και 20% των εσόδων τους από τις εξαγωγές , για ξένο χρέος, και αυτό δεν περιλαμβάνει τις πληρωμές του χρέους από τον ιδιωτικό τομέα.
Αν δεν είχαμε καμία απόδειξη για το πώς μπορεί να λυθεί μια κρίση χρέους δίκαια, θα μπορούσαμε ίσως να θεωρήσουμε ως άστοχες τις πολιτικές των ηγετών της Ευρώπης. Αλλά από τη στιγμή που έχουμε το θετικό παράδειγμα της Γερμανίας πριν από 60 χρόνια, και το καταστροφικό παράδειγμα της κρίσης του χρέους της Λατινικής Αμερικής πριν από 30 χρόνια, θεωρούμε ότι οι ενέργειες των ηγετών της Ευρώπης δεν είναι τίποτα λιγότερο από εγκληματικές.
