Το αστέρι των Σαπατίστας
Τον Ιανουάριο του 1994, ο υποδιοικητής Μάρκος, ηγήθηκε της εξέγερσης στο Τσιάπας (Μεξικό), όπου οι ιθαγενείς βρίσκονταν έξω από την πολιτική ατζέντα. Το κίνημα μετατράπηκε σε ηρωισμό της καθημερινής ζωής.
του ΧΟΥΑΝ ΒΙΓΙΟΡΟ, 3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2016
Μετάφραση: Έφη Γιατράκη
«Η σιωπή των ινδιάνων / προσδιοριζόταν από τα γλυπτά» Με αυτούς τους στίχους ο Καρλος Πεγισέρ συνόψιζε τη σχέση του Μεξικού με τους λαούς των ιθαγενών. Δεν μιλάει κανείς γι αυτούς στην παρούσα χρονική στιγμή, η δόξα τους περιορίζεται σε μια παλιότερη εποχή, σε κείνη τη χωρίς ώρες, μυθική εποχή. Τα μουσεία και οι πυραμίδες γιορτάζουν την λάμψη του παρελθόντος και οι πόλεις διακοσμούνται με αγάλματα, αλλά οι χάλκινοι ινδιάνοι δεν παραπέμπουν στους σύγχρονους: τους διαγράφουν.
Την 1η Ιανουαρίου του 1994, οι Σαπατίστας ξεσηκώθηκαν σε μια χώρα όπου οι λαοί των ιθαγενών ήταν έξω απ’ την πολιτική ατζέντα. Το πιο γνωστό βιβλίο για τον πολιτισμό των λαών αυτών πριν από την κατάκτησή τους είναι Από τη σκοπιά των νικημένων. Σε αυτό, ο Μιγκέλ Λεόν Πορτίγια, μεταφράζει με ευγλωττία ένα τραγούδι που αναφέρεται στην πτώση της Τενοτστιτλάν: «Και όλα αυτά έγιναν με μας. / Εμείς τα είδαμε, εμείς τα θαυμάσαμε: / Και μ’ αυτή την πικρή και θλιβερή τύχη δεινοπαθήσαμε».
Στο Μεξικό μιλιούνται περισσότερες από εξήντα γλώσσες ιθαγενών. Καμία από αυτές δεν είναι επίσημη. Οι απόγονοι του Μοκτεσούμα περιφέρονται στους δρόμους των μεγάλων πόλεων, προσφέροντας τσίχλες και μπιχλιμπίδια made in China, με μοναδικό στοιχείο ταυτότητας τη μιζέρια. Η «πικρή και θλιβερή τύχη» τους δεν έχει αλλάξει.
Τη νύχτα της 31ης Ιανουαρίου, του 1993, δεν κοιμηθήκαμε για να ονειρευτούμε την πρόοδο (την επόμενη μέρα έμπαινε σε εφαρμογή η Συνθήκη Ελεύθερου Εμπορίου με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά), αλλά ξυπνήσαμε μπροστά σε μια άλλη πραγματικότητα: οι Σαπατίστας ξεσηκώθηκαν στο Τσιάπας και το θέμα των ιθαγενών έγινε ξαφνικά πολύ επίκαιρο.
Ο υποδιοικητής Μάρκος ανανέωσε την πολιτική γλώσσα με μια δόση χιούμορ, βιβλικές παραβολές, μύθους των μάγια, μαγικό ρεαλισμό και αποφθέγματα από την αντικουλτούρα. Κάποιοι αμφέβαλαν για τη γνησιότητα της εκπροσώπησης των ινδιάνων από έναν ακαδημαϊκό της μεσαίας τάξης. Άλλοι αποφάσισαν να πάρουν στα σοβαρά την πρότασή του για να αλλάξουν τη χώρα από τα χαμηλά, με τους πιο αδύναμους. Εχθρός την ένοπλης πάλης και της δογματικής αριστεράς, ο Οκτάβιο Πας, έκρινε πως ο θρίαμβος του Μάρκος ήταν ένας θρίαμβος του λόγου.
Μετά από 12 ημέρες μαχών, η Κυβέρνηση του Καρλος Σαλίνας δε Γκορταρι διέταξε την παύση πυρών και ο Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός των Σαπατίστας (EZLN) έκανε μια απίστευτη στροφή: το αντάρτικο που έμοιαζε γκεβαρικό μετατράπηκε σε ένα πολιτικό κίνημα που εξακολουθεί να υφίσταται. Ο στόχος του δεν είναι να αποκτήσει την εξουσία αλλά να βελτιώσει της συνθήκες ζωής των κοινοτήτων των ιθαγενών, και αν αυτό επιτευχθεί, θα επιστρέψουν στην νύχτα των καιρών: « Βοηθήστε μας να μη γίνουμε πιθανοί» είπαν εκείνοι που σκέπασαν το πρόσωπό τους για να αποκτήσουν πρόσωπο.
Κατά τη γνώμη του ποιητή και δοκιμιογράφου Γκαμπριέλ Σαϊδ, πρόκειται για το πρώτο «μεταμοντέρνο αντάρτικο», το οποίο δεν δρα στρατιωτικά αλλά αντιπροσωπεύει τον εαυτό της σαν εξέγερση.
Μια ιεροτελεστία εισόδου του κινήματος των Σαπατίστας ήταν και ο διάλογος με την Κυβέρνηση. Για να ξεκινήσει, θα έπρεπε να καθοριστεί το σκηνικό. Αρνήθηκαν πολλές θέσεις μέχρι που οι επαναστάτες πρότειναν το γήπεδο μπάσκετ του Σαν Αντρές Λαρράινσαρ. Ένα πολύ φτωχό μέρος όπου τα καλάθα δεν είχαν δίχτυα. Παρόλα αυτά, αυτός ο χώρος ήταν μαγνητιζόταν από το μύθο. Ήταν μια νέα έκδοση του παιχνιδιού της μπάλας που έπαιζαν οι πρόγονοι, η αυλή του κόσμου όπου οι μάγια πραγματοποιούσαν την κάθαρση ανάμεσα στη νύχτα και τη μέρα, τη ζωή και το θάνατο. Ένα σκηνικό του Popol Vuh (ιερό βιβλίο των μάγια για τη δημιουργία του κόσμου) εισέπραττε μια ασυνήθιστη δύναμη.
Στις 16 Φεβρουαρίου του 1996, υπογράφηκαν οι συμφωνίες του Σαν Αντρές. Παρόλα αυτά, η δέσμευση για τροποποίηση του Συντάγματος για την παραχώρηση δικαιωμάτων στις κοινότητες των ιθαγενών υποχώρησε κάτω από το βάρος μιας άλλης μεξικάνικης παράδοσης: τη λήθη. Για να ισχύσουν οι συμφωνίες έπρεπε να μετατραπούν σε νόμο από τη Γερουσία και αυτό ποτέ δεν έγινε. Οι συμφωνίες έγιναν θύματα μιας πολιτικής τάξης πεπεισμένης ότι αν επίλυση αναβληθεί, το πρόβλημα θα λυθεί από μόνο του.
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του έτους 2000, ο Βισέντε Φοξ υποσχέθηκε να λύσει το πρόβλημα του Τσιάπας μέσα σε 15 λεπτά. Ο χαρισματικός καουμπόης ολοκλήρωσε τα 71 χρόνια διακυβέρνησης του Εθνικού Επαναστατικού Κόμματος, αλλά αθέτησε τις υποσχέσεις του. Για να φρεσκάρουν τη μνήμη του, οι Σαπατίστας ταξίδεψαν στην Πόλη του Μεξικού το Μάρτιου του 2001. Δέχθηκαν δείγματα στήριξης από όλη τη χώρα. Στη Βουλή, η διοικητής Ραμόνα ζήτησε την συμμετοχή της φωνής των ιθαγενών. Παρά το θετικό κλίμα, ο νόμος των αυτονομιών ήρθε να προστεθεί στα θέματα που εκκρεμούσαν σε μια διχασμένη χώρα, στην οποία η βία και η ατιμωρησία συνυπάρχουν με την αλληλεγγύη και την ελπίδα.
Τι μπορεί κανείς να πει στα γενέθλια του κινήματος; Η απουσία θεαματικών δράσεων, θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως υποχώρηση του αγώνα. Μια επίσκεψη στην περιοχή των Σαπατίστας όμως, οδηγεί σε εντελώς διαφορετικά συμπεράσματα. Στους δήμους που ελέγχονται από το EZLN έχουν ιδρυθεί Ομάδες Καλής Διακυβέρνησης όπου εξασκείται μια άμεση δημοκρατία, οι αρχές δεν πληρώνονται και «διατάζουν υπακούοντας». Εκεί η λέξη «εγώ» προφέρεται λιγότερο απ’ το «εμείς» Το Νοσοκομείο της Γυναίκας και το Σχολείο των Σαπατίστας είναι εκπληκτικά δείγματα βελτίωσης στην υγεία και την εκπαίδευση, κάτι που έχει επιτευχθεί κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες. Ο ξεσηκωμός ήταν μια μετάβαση σε μια πιο ήρεμη και ανθεκτική μορφή του έπους: Ο ηρωισμός της καθημερινής ζωής.
Σύμφωνα με την αναφορά του Χεράρδο Εσκιβέλ για τις ανισότητες για λογαριασμό της Oxfam-México, κατοικούμε σε μια χώρα όπου το 1% του πληθυσμού κατέχει το 21% του πλούτου, και το 10% το 64% του πλούτου. Αυτό το χάσμα έχει αυξητική τάση: σε παγκόσμιο επίπεδο, το ποσοστό των εκατομμυριούχων μειώθηκε στο 0,3% από το 2007 έως το 2012. Την ίδια ακριβώς στιγμή, στο Μεξικό αυξήθηκε στο 32%.
Στα 15 χρόνια δημοκρατικών εναλλαγών, τα κόμματα δεν αντιλαμβάνονται την πολιτική σαν το πεδίο στο οποίο θα πρέπει να λυθούν οι συγκρούσεις, αλλά σαν μια επιχείρηση την οποία θα πρέπει να προστατεύσουν. Κάθε χρόνο, βάζουν στην τσέπη τους περισσότερα από 300 εκατομμύρια δολάρια.
Μακριά από την προσοχή των μέσων ενημέρωσης, στις πέντε κοινότητές τους ή «σαλιγκάρια», οι Σαπατίστας ανακαλύπτουν ξανά τις ημέρες. Η ικανότητά τους για προβληματισμό συνεχίζει να είναι ενεργή: το Μάιο του 2015, συγκάλεσαν το διεθνές συνέδριο Η Κριτική Σκέψη Ενάντια στην Λερναία Ύδρα του Καπιταλισμού.
Σχετικά με την ουτοπία, ο Μάρκος αναφέρει μια παραβολή του Γέρο Αντόνιο: Με ένα αστέρι υπολογίζεται αυτό που είναι μακριά, με ένα χέρι – η ανθρώπινη μορφή ενός αστεριού- υπολογίζεται αυτό που είναι κοντά για να φτάσει κανείς μακριά.
Παράδοξο των Σαπατίστας: ο ανέφικτος στόχος είναι στο χέρι μας.
ΧΟΥΑΝ ΒΙΓΙΟΡΟ Συγγραφέας – Ακαδημαϊκός
Πηγή: http://elpais.com/elpais/2015/12/24/opinion/1450949512_043782.html
