του Γιώργου Νικολαΐδη
Εδώ και λίγο καιρό εξελίσσεται στην χώρα μας μια καμπάνια για την αναθεώρηση του καθεστώτος κράτησης των φυλακισμένων μητέρων νεογνών και βρεφών, εκείνων, δηλαδή, που μέχρι σήμερα με βάση την υφιστάμενη νομοθεσία κρατούνται έχοντας μαζί τους και τα μωρά τους στις γυναικείες φυλακές του Ελαιώνα στην Θήβα. Παρόμοια καμπάνια πραγματοποιείται εδώ και χρόνια και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Φυλακισμένα μωρά…
Η ιδιότυπη αυτή ρύθμιση που εξακολουθεί δυστυχώς να υφίσταται και σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες (το να φυλακίζονται δηλαδή οι μικρομάνες μαζί με τα μωρά τους) προτάθηκε στην βάση της διαπίστωσης πως ο χωρισμός μάνας και νεογνού ή βρέφους μπορεί να έχει δυσμενή αποτελέσματα, μη αναστρέψιμα πολλές φορές, στην ψυχική υγεία των παιδιών αυτών.
Έτσι ο νομοθέτης βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα δίλημμα: να φυλακίσει και τα μωρά μαζί με τις μανάδες τους ή να τα χωρίσει από αυτές; Και ενώ παραδοσιακά παλαιότερα επέλεγε το δεύτερο, σταδιακά στις μεταπολεμικές δεκαετίες μετατοπίστηκε προς το πρώτο. Η εμπειρία ωστόσο από την εφαρμογή αυτής της ρύθμισης κάθε άλλο παρά θετική έχει υπάρξει – και όχι μόνο στην χώρα μας.
Γιατί αν η αποστέρηση της επαφής των βρεφών με τις βιολογικές τους μητέρες είχε πάνω τους αναπόδραστα αρνητικές επιπτώσεις, η αποστέρησή τους από όλα τα υπόλοιπα ερεθίσματα του «ανοιχτού» κόσμου, εγγράφεται επίσης δυσμενώς στην διαδικασία ανάπτυξης των βρεφών αυτών. Και τουλάχιστον σε χώρες στις οποίες οι φυλακές δεν θυμίζουν σε τίποτα τα γκρίζα σωφρονιστικά καταστήματα που βλέπουμε σε παλαιές Χολυγουντιανές ταινίες ή την πραγματικότητα στην χώρα μας (ναι, υπάρχουν αυτές οι κοινωνίες στις οποίες οι εγκαταστάσεις κράτησης δεν πολυδιαφέρουν από ένα κανονικό σπίτι…), η έκτιση της ποινής των μητέρων αυτών μπορεί ίσως να γίνεται, χωρίς ούτε τα βρέφη να στερούνται στοιχειωδών ερεθισμάτων εξοικείωσής τους με το φυσικό περιβάλλον, αλλά ούτε και της κοινωνικοποίησής τους (επίσης: ναι, υπάρχουν κοινωνίες στις οποίες φυλάκιση δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη το ότι ο φυλακισμένος δεν βγαίνει ποτέ από ένα χώρο…).
Έτσι, η μια μετά την άλλη, οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες πλέον θεσμοθέτησαν την αναστολή εκτέλεσης ποινής με περιοριστικούς όρους για εγκυμονούσες ή μητέρες νεογνών ή βρεφών, προκειμένου να αποφευχθούν και τα δυο δεινά (αποστέρηση μητέρας ή περιβάλλοντος) τουλάχιστον για την πρώιμη και τόσο καθοριστική ηλικία των πρώτων χρόνων της ζωής ενός παιδιού.
…και μάλιστα στις Ελληνικές φυλακές
Στην χώρα μας όμως δυστυχώς αυτό που εξακολουθεί να συμβαίνει είναι πως βρέφη και νεογνά μεγαλώνουν μέσα στο υγρό τσιμέντο μιας παραδοσιακής φυλακής. Πως είναι 24 ώρες το 24ωρο και για όσο χρονικό διάστημα μείνουν εκεί μαζί με την μητέρα τους (με ότι αρνητικές ψυχολογικές συνέπειες έχει και για τους δυο η αδυναμία αποχωρισμού τους ακόμα και για λίγα λεπτά). Πως πολλές φορές οι αντικειμενικές συνθήκες διαβίωσής τους πολύ απέχουν από τα στοιχειωδώς ανθρώπινα (π.χ. υπήρξαν περίοδοι που λόγω των μνημονιακών περικοπών για να αλλαχτεί ένα βρέφος έπρεπε να ζεσταίνεται νερό στο ηλεκτρικό μάτι και να χρησιμοποιείται με φειδώ…).
Πως ως αποτέλεσμα των συνθηκών αυτών τα μωρά παρουσιάζουν συχνά προβλήματα σωματικής υγείας. Πως οι μητέρες αυτές παρότι κι αυτές ζουν μέσα στο τσιμέντο και τα κάγκελα της φυλακής και επειδή και ο χώρος κράτησής τους και οι όροι της είναι συγκριτικά καλύτερες από τον γενικό πληθυσμό των φυλακισμένων γυναικών, αναπτύσσουν μια καχυποψία πως κάποιος μπορεί να θέλει να βλάψει το μωρό τους και μια ετοιμότητα απέναντι σε κάθε πιθανό ή απίθανο τέτοιο κίνδυνο. Πως η διαρκής αυτή εγρήγορση περνάει εν τέλει και στα μωρά τους που παρουσιάζουν έντονο άγχος και άμεσες ή απώτερες επιπλοκές από αυτό.
Φυλακισμένοι γονείς
Όμως εκτός από τις μητέρες βρεφών, η πρόνοια του Ελληνικού σωφρονιστικού συστήματος μοιάζει εξίσου ελλιπής και για τις μητέρες ή τους πατέρες παιδιών οποιασδήποτε ηλικίας. Μπορεί μεν να υπάρχει η δυνατότητα επισκεπτηρίου, όμως, εμφανώς οι χώροι δεν είναι καθόλου κατάλληλοι για την επαφή γονιών και παιδιών, ενώ συχνά και ο χρόνος που προβλέπεται δεν είναι ο ενδεικνυόμενος. Δεν υπάρχει προετοιμασία ούτε των μεν ούτε των δε πριν ή μετά την συνάντηση, ούτε καμία υποστηριζόμενη δραστηριότητα τις ώρες της επαφής τους ,ούτε στήριξή τους για να αντέξουν το γεγονός αυτού του αναγκαστικού χωρισμού. Πολλοί από τους γονείς βιώνοντας δραματικά το γεγονός αυτό λένε στα παιδιά τους ψέματα π.χ. πως είναι στο εξωτερικό για δουλειά ή ακόμα και πως δουλεύουν στην φυλακή γιατί δεν μπορούν να διαχειριστούν την αλήθεια – παρότι είναι δεδομένο πως αυτή θα αποκαλυφθεί στο τέλος με δραματικές συνέπειες για όλους. Τα παιδιά τους πάλι, όσα δεν έχουν κάποιον στενό συγγενή να τα μεγαλώσει, τοποθετούνται σε ιδρύματα.
Σε μερικά από αυτά το προσωπικό είναι ως επί το πλείστον σωφρονιστικό και λιγότερο παιδαγωγικό, ενώ σε κάποια αποθαρρύνεται στην πράξη η επαφή με τους βιολογικούς γονείς. Τα παιδιά αυτά εκτίθενται πρώιμα σε συνθήκες «εκπαίδευσής τους» στην περιθωριοποίηση που τα περιμένει στην μετέπειτα ζωή τους. Άλλα εκδηλώνουν διαταραχές στην συμπεριφορά, στην σχολική φοίτηση, στις σχέσεις με άλλα παιδιά, ενώ ελάχιστα λαμβάνουν εξειδικευμένη βοήθεια για να αποδεχτούν το γεγονός, να διαχειριστούν τα αισθήματα θυμού και απογοήτευσης για τους γονείς τους και την κοινωνία ολόκληρη.
Μεγαλώνοντας ένα παιδί πίσω απ’ τα κάγκελα της φυλακής…
Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι οι περισσότεροι φυλακισμένοι γονείς, ακόμα και οι καταδικασμένοι για τα ειδεχθέστερα των εγκλημάτων, διαισθάνονται το βάρος της φυλάκισής τους ιδιαίτερα βαρύ για την σχέση τους με τα παιδιά τους. Υπάρχει επίσης πλέον μεγάλος όγκος ερευνητικών δεδομένων που αποδεικνύει πως η διατήρηση της σχέσης γονιών – παιδιών κατά την φυλάκιση των πρώτων, μειώνει τα ποσοστά υποτροπής τους, βελτιώνει τους δείκτες ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών τους αλλά και μειώνει την πιθανότητα τα παιδιά αυτά μεγαλώνοντας να διαπράξουν αδικήματα και να βρεθούν στην θέση των γονιών τους στο μέλλον. Δεδομένων όλων αυτών σε πολλές κοινωνίες – και με γνώμονα όχι μια γενική και αφηρημένη ανθρωπιστική διάθεση αλλά με τεκμηριωμένη την ωφελιμότητα τέτοιων μέτρων στην μείωση των δεικτών του εγκλήματος και την εξομάλυνση της κοινωνικής ζωής- η σχέση των φυλακισμένων γονιών και ιδίως των μητέρων με τα παιδιά τους ενισχύεται συστηματικά.
Ενήλικες και ανήλικοι συμμετέχοντες μέσα και έξω από τις φυλακές υποστηρίζονται τακτικά για να διαχειριστούν τις ιδιαίτερες αυτές συνθήκες στις οποίες στόχος είναι να κρατήσουν την σχέση τους. Οι φυλακισμένοι γονείς στηρίζονται ψυχολογικά για να συζητήσουν την αλήθεια με τα παιδιά τους, διαλύοντας έτσι κάθε είδους φόβους ή ανησυχίες που τα παιδιά τους αναπτύσσουν για εκείνους. Οι επαφές τους είναι όσο συχνότερες γίνεται. Πραγματοποιούνται σε χώρους που προσομοιάζουν σε περιβάλλοντα που θα μπορούσαν να βρεθούν γονείς και παιδιά που δεν είναι φυλακισμένοι. Υποστηρίζονται με δομημένες δραστηριότητες για να μειωθεί το άγχος, η αμηχανία, η ενοχή και να διευκολυνθεί η έκφραση των συναισθημάτων.
…και στις Ελληνικές φυλακές!
Ένα τέτοιο πρόγραμμα εκτελέστηκε από την Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού για 3 χρόνια στις γυναικείες φυλακές του Ελαιώνα και του Κορυδαλλού ως μέρος ενός διακρατικού προγράμματος παρόμοιων δράσεων σε Ελλάδα, Βουλγαρία και Ρουμανία. Το πρόγραμμα περιλάμβανε συστηματικές ομάδες ψυχολογικής στήριξης για φυλακισμένες μητέρες, ομαδικές δράσεις για παιδιά φυλακισμένων γονιών, υποστήριξη της επικοινωνίας των φυλακισμένων μητέρων με τα παιδιά τους, παρεμβάσεις για τις μητέρες νεογνών και βρεφών που τα μεγάλωναν μέσα στην φυλακή, δράσεις ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης για αυτά τα θέματα του προσωπικού στα καταστήματα κράτησης γυναικών.
Το πρόγραμμα που «έτρεξε» για τα δυο πρώτα χρόνια με χρηματοδότηση από την Γενική Διεύθυνση Δικαιοσύνης της Ε.Ε. και μετά με χορηγικούς πόρους παρήγαγε μια σειρά από εργαλεία και υλικά με στόχο την ενσωμάτωση κάποιων από τις δράσεις του στην μόνιμη λειτουργία του σωφρονιστικού μας συστήματος. ‘Όμως είχε ήδη μπει η κρίση για τα καλά. Και στα χρόνια της μνημονιακής ερημοποίησης των θεσμών και των λειτουργιών όλα αυτά ίσως φάνταζαν πολυτέλειες και δεν συνεχίστηκαν.
Επιτακτικές αναγκαιότητες στο σήμερα
Σήμερα, ωστόσο, στο πλαίσιο μιας σχεδιαζόμενης μεταρρύθμισης σειράς ρυθμίσεων για το σύστημα έκτισης ποινών, ίσως είναι καιρός να ξανασκεφτούμε την πολλαπλή και τεκμηριωμένα αποτελεσματική χρησιμότητα τέτοιων καινοτομιών. Θα μπορούσε να αναθεωρηθεί η τρέχουσα πρακτική για την τοποθέτηση και την φιλοξενία των παιδιών των φυλακισμένων. Θα μπορούσε το γεγονός πως ένας καταδικασμένος έχει και παιδιά, να ειδωθεί ως μια πραγματική δυνατότητα να στηριχθεί η ανθρώπινη πλευρά μιας κατά τα άλλα δραματικής και σκοτεινής κατάστασης πραγμάτων. Θα μπορούσε όμως πάνω από όλα – και αυτό δεν εμπεριέχει κόστος – να θεσμοθετηθεί επιτέλους και στην Ελλάδα η αναστολή έκτισης ποινής υπό περιοριστικούς όρους σε μητέρες βρεφών και νεογνών για να πάψουν να υπάρχουν φυλακισμένα μωρά σε αυτή την χώρα.
ΥΓ: Δεν αναφερθήκαμε καθόλου στους ανήλικους παραβάτες (για τους οποίους πολλές υποσχέσεις ακούστηκαν την περασμένη χρονιά αλλά πολύ λίγα άλλαξαν στην πράξη) καθώς αυτό απαιτεί ξεχωριστή αναλυτικότερη αναφορά.
αναδημοσίευση από tvxs.gr
