αναδημοσίευση από in.gr
«Το Lebensraum είναι ένα αριστουργηματικό έργο γιατί με καυστικό χιούμορ μιλάει γι αυτό που έρχεται, και συγχρόνως υπονομεύει κάθε πολιτική αυταπάτη και ξεφλουδίζει την ανθρώπινη φύση για να δει κάποτε το πρόσωπο της στο καθρέφτη. Και τότε βλέπει το πρόσωπο του τέρατος…»
Μετά την πολυσυζητημένη Ισορροπία του Nash, η Πηγή Δημητρακοπούλου επανέρχεται με ένα ακόμη έργο-πρόκληση, το Lebensraum (Ζωτικός Χώρος) του Θανάση Τριαρίδη. Πρόκειται για ένα έργο-πείραμα που αναζητά τα όρια ανάμεσα στην αλήθεια και το ψέμα, στην αθωότητα και στην ενοχή και καταργεί αυτά ανάμεσα σε ηθοποιούς και κοινό.
Το έργο έχει ως αφετηρία την ναζιστική επεκτατική θεωρία του «Ζωτικού Χώρου» (Lebensraum) και τη μεταγράφει εφιαλτικά στο σήμερα. Δύο άντρες συναντιούνται στη σκηνή ενός θεάτρου. Ο ένας είναι ο Χειριστής του Πειράματος, ο άλλος προσφέρεται να γίνει πειραματόζωο έναντι αμοιβής. Όλα μοιάζουν σχεδόν αστεία, ώσπου κάποια στιγμή τα πράγματα «στραβώνουν» και το Πειραματόζωο έρχεται αντιμέτωπο με την ηθική του. Πόση διαπραγμάτευση του είναι επιτρεπτή;
«Η ηθική είναι υποκειμενική» υποστηρίζει στο in.gr η Πηγή Δημητρακοπούλου, ενώ αυτός που μπορεί να κρίνει την ενοχή ή την αθωότητα είναι «μόνο ο προσωπικός μας ηθικός κώδικας». Η σκηνοθέτις τοποθετείται σχετικά με την έννοια του «Ζωτικού Χώρου», ενώ τονίζει ότι η σωστή και άρτια παιδεία στρέφει τους λαούς μακριά από τον εθνικισμό. Παράλληλα, θεωρεί ότι «ο φόβος της ελευθερίας είναι δυσβάσταχτος» και για το λόγο αυτό «μπορούμε να παραχωρήσουμε τα πάντα για να μη χάσουμε τη βόλεψή μας». Τέλος, εκτιμά ότι το πολιτιστικό πεδίο στην Ελλάδα έχει μεν διανύσει σημαντικά βήματα, ωστόσο, «γίνονται και βήματα προς τα πίσω».
Συνέντευξη: Μαρία Πετροπούλου
Τι εννοούμε με την έννοια «ζωτικός χώρος»; Είναι ένας «χώρος», μια επεκτατική τάση που μπορεί να υπάρξει σε πολλούς τομείς της ζωής μας; Στη δουλειά μας, στην προσωπική μας ζωή, στην κοινωνία μας;
Η θεωρία του «Ζωτικού Χώρου», διατυπώθηκε στην Γερμανία το 1901 και επηρεασμένη από την θεωρία του Δαρβίνου, υποστήριξε ότι ένα κράτος για να αναπτυχθεί οργανικά επιβάλλεται να «τραφεί» με την προσάρτηση νέων περιοχών. Προφανώς, είναι μια αυθαίρετη θεωρία που ευνοεί τον ισχυρότερο, αλλά όταν την ανακάλυψε ο Χίτλερ ενθουσιάστηκε τόσο που αποφάσισε να εντάξει το Lebensraum στην ιδεολογία του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, -με αποτέλεσμα βέβαια το αιματοκύλισμα της Ευρώπης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ο Τριαρίδης στο δικό του Lebensraum, με πολύ χιούμορ μεταφέρει την έννοια του «Ζωτικού Χώρου» από τον χώρο του «έθνους» στην προσωπική σφαίρα του κάθε ανθρώπου. Και με «χειρουργική ακρίβεια», όπως γράφει και ο ίδιος, οδηγεί την πλοκή του στην εφιαλτική διαπίστωση πως είμαστε πολύ πιο ευήκοοι στο ΅«γέλιο του Διαβόλου» απ’ όσο νομίζαμε. Με τον ίδιο τρόπο μια τέτοια επεκτατική θεωρία θα μπορούσε να μεταφερθεί και στη δουλειά μας, στην προσωπική μας ζωή, οπουδήποτε. Παντού εφαρμόζονται οι ίδιοι κανόνες, αυτοί της ανθρώπινης φύσης.
Θεωρείτε ότι σήμερα γειτονικά κράτη έχουν μπει σε διαδικασία σκέψης επέκτασης του χώρου τους προς τη χώρα μας;
Διάβαζα πρόσφατα ένα άρθρο σε Κυπριακή εφημερίδα με τίτλο «Από το Lebensraum του Χίτλερ στον Ζωτικό Χώρο του Νταβούτογλου» που ισχυριζόταν ακριβώς αυτό. Μπορεί και να είναι έτσι, δεν το ξέρω, ούτε έχω τις απαραίτητες γνώσεις να το κρίνω. Αλλά πάντα θα υπάρχουν ηγέτες που θα εκμεταλλεύονται ή θα προκαλούν την άνοδο του εθνικισμού για να ικανοποιήσουν προσωπικές φιλοδοξίες και εμμονές. Το θέμα είναι πόσο οι λαοί αντιστέκονται σ’ αυτόν τον εθνικισμό, σ’ αυτήν την ολέθρια πληγή της Ιστορίας, που θερίζει ανθρώπους και σκλαβώνει ολόκληρους λαούς με το μίσος που σπέρνει. Κι αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό ζήτημα Παιδείας. Όσο καλύτερη Παιδεία έχει ένας λαός, τόσο δυσκολότερα καταφεύγει στον εθνικισμό.
Ο δικός μας «ζωτικός χώρος», ο προσωπικός απειλείται;
Φυσικά και απειλείται. Από τις λογής δομές της εξουσίας που θέλουν να τον ελέγξουν – αλλά και από τον ίδιο τον εαυτό μας που γυρεύει να τον παραχωρήσει σε έναν διαχειριστή. Οι άνθρωποι γυρεύουμε τους δημίους μας –συχνά στη μορφή ενός Μεσσία- καθώς ο φόβος της ελευθερίας αποδεικνύεται αβάσταχτος. Μπορούμε να παραχωρήσουμε τα πάντα, για να μη χαλάσουμε τη βόλεψή μας.
Το έργο πραγματεύεται ένα πείραμα και αναζητά τα όρια ανάμεσα στον άνθρωπο και στην ηθική. Η έννοια της ηθικής είναι κάτι αντικειμενικό ή λαμβάνει υποκειμενική διάσταση, ανάλογα με τον κάθε άνθρωπο, τα βιώματά του και τις εμπειρίες του;
Η ηθική είναι υποκειμενική – οι αιώνες της ηθικής φιλοσοφίας πάσχισαν για να το εδραιώσουν αυτό. Ο Διαφωτισμός δημιούργησε την ψευδαίσθηση μιας «πανανθρώπινης», κοινής ανθρωπιστικής ηθικής. Όμως μια σειρά από αδιανόητα εγκλήματα που συνέβησαν μέσα στην καρδιά του διαφωτισμένου κόσμου όπως η αποικιοκρατία, το δουλεμπόριο, το Άουσβιτς ή το προσφυγικό σήμερα, δείχνουν πόσο εύκολα ξεφτίζει το όνειρο του Ρουσώ. Το έργο του Τριαρίδη ανιχνεύει ακριβώς αυτά τα «όρια της ηθικής», και ανάμεσα στα άλλα υποσκάπτει και τα θεμέλια του Διαφωτισμού.
Ποιος μπορεί, αλήθεια, να κρίνει την ενοχή, την αθωότητα, την αλήθεια, το ψέμα;
Μόνο ο προσωπικός μας ηθικός κώδικας. Όλες αυτές οι λέξεις είναι ηθικά ερωτήματα, για να μην πω ηθικά αινίγματα. Ο καθένας μας μπορεί να δώσει ατομικές απαντήσεις και να επιδιώκει την συνάντηση με μικρές μειονότητες που μοιράζονται κοινές αξίες και ευαισθησίες.
Το κοινό «συμμετέχει» στην παράσταση; Πώς;
Το κοινό του «Lebensraum» καλείται κάποια στιγμή να προστατευτεί, να αντιδράσει, να βάλει ένα τέλος. Δεν είναι απαραίτητο να κάνει κάτι, και μόνο η παρόρμηση είναι αρκετή. Σημασία δεν έχει η ίδια η δράση, αλλά η σκέψη, αυτήν θα πάρει μαζί του φεύγοντας. Το ότι κάποιοι θεατές στο τέλος φεύγουν σοκαρισμένοι από την ίδια τους τη σκέψη είναι για μένα η μεγάλη επιτυχία του έργου.
Το χρήμα και η οικονομική δύναμη είναι κινητήριος δύναμη σήμερα; Ο άνθρωπος ξεπουλιέται για το χρήμα; Δύναται να θυσιάσει κάθε ηθική, για εκείνον, αξία στο βωμό του χρήματος;
Ο καπιταλισμός επιμένει πως το χρήμα παράγει ηθική. Αν δούμε τι παρήγαγε στους αιώνες της αποικιοκρατίας και του δουλεμπορίου μάλλον για απανθρωπιά και κτηνωδία μπορούμε να μιλούμε. Το πρόβλημα με τον καπιταλισμό και το χρήμα είναι πως στάθηκαν διιστορικά εξαιρετικά λειτουργικά – πιθανώς γιατί εκφράζουν μια βαθύτερη ανήθικη φύση του ανθρώπου.
Το παρήγορο είναι ότι τώρα με την κρίση του καπιταλισμού, όλο και περισσότεροι φαίνεται να συνειδητοποιούμε πως το χρήμα δεν είναι το υπέρτατο αγαθό. Το είχαμε υπερτιμήσει, τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο. Θεοποιήσαμε το χρήμα και φυσικά καταλήξαμε να ορίζουν τη ζωή μας οι Τράπεζες. Αν είχαμε θεοποιήσει την ποίηση, θα μας κυβερνούσαν οι Ποιητές.
Έχουν γίνει, θεωρείτε, βήματα προς την ανάπτυξη του πολιτιστικού πεδίου στην Ελλάδα;
Φυσικά και έχουν γίνει σημαντικά βήματα. Γίνονται σπουδαία πράγματα σήμερα, άλλωστε είναι συνηθισμένο αυτό σε περιόδους οικονομικών κρίσεων. Δυστυχώς όμως γίνονται και βήματα προς τα πίσω, προς την αποπνευματικοποίηση, προς την δημιουργία μια ομογενοποιημένης κουλτούρας νωχελικής αδιαμαρτύρητης συναίνεσης. Κι αυτό το θεωρώ πολύ επικίνδυνο.
Η καλλιτεχνική έκφραση μπορεί να μπει σε «καλούπια»;
Η καλλιτεχνική έκφραση, εφόσον μπαίνει -και όποτε μπαίνει- σε καλούπια, δεν είναι πια μήτε «καλλιτεχνική» μήτε «έκφραση». Είναι πια εκτέλεση έργου – ή και εκτέλεση υπηρεσίας. Μπορεί να είναι μια πολύ καλή εκτέλεση, αλλά τίποτα περισσότερο.
Πιστεύετε ότι έχει αρχίσει να απειλείται η δημοκρατία μας;
Πρώτα από όλα, ζούμε σε μια δημοκρατία υπό συνεχή αίρεση. Κάθε δημοκρατική αξία διαρκώς απειλείται -και μάλιστα όλο και πιο πολύ- : από τον φόβο του άλλου, τον ρατσισμό, τον εθνικισμό, τον φονταμενταλισμό, τις μηχανές παραγωγής μίσους που υπονομεύουν την λογική μας. Άραγε τι δημοκρατία είναι αυτή που πιστεύει σε σύνορα, σε στρατούς, σε ανώτερα και κατώτερα «έθνη»;; Και τι δημοκρατία είναι αυτή που παρακολουθεί αμέτοχα και κυνικά τους πρόσφυγες να πνίγονται στη μέση του Αιγαίου ή να πεθαίνουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ονομάζοντας τον χαμό τους «ιστορική ανάγκη»;
Κυρίως όμως η υπό αίρεση δημοκρατία μας απειλείται από εμάς τους ίδιους, που είμαστε έτοιμοι να την ανταλλάξουμε, να την παραχωρήσουμε, να την βάλουμε στο σκοτεινό υπόγειο – προκειμένου να νιώσουμε ομοιογενείς και ασφαλείς. Τα ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται καθημερινά, αλλά δεν μας ενοχλεί γιατί είναι “των άλλων”. Των ομοφυλόφιλων, των προσφύγων, των αναπήρων, των φυλακισμένων, των ανέργων… ατέλειωτη η λίστα. Κι εδώ ερχόμαστε πάλι στο ζήτημα της Παιδείας. Σε μια Δημοκρατία ο πολίτης οφείλει να είναι ενεργός, αν δεν έχει την ανάλογη Παιδεία δεν νοείται συμμετοχή, ακυρώνεται το ίδιο το θεμέλιο του πολιτεύματος.
Γιατί ασχοληθήκατε με την εν λόγω παράσταση; Τι σας «τράβηξε»;
Η θέση του Τριαρίδη, πως οι δολοφόνοι είναι και θα είναι πάντοτε οι θεατές- είναι μια αφετηρία πολιτικού μοραλισμού που με ενδιέφερε πολύ να διερευνήσω. Το «Lebensraum» είναι ένα αριστουργηματικό έργο γιατί με καυστικό χιούμορ μιλάει γι αυτό που έρχεται, και συγχρόνως υπονομεύει κάθε πολιτική αυταπάτη και ξεφλουδίζει την ανθρώπινη φύση για να δει κάποτε το πρόσωπο της στο καθρέφτη. Και τότε βλέπει το πρόσωπο του τέρατος…
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Κείμενο: Θανάσης Τριαρίδης
Σκηνοθεσία: Πηγή Δημητρακοπούλου
Σκηνικά: Κώστας Παππάς
Κοστούμια: Μαρία Κοντοδήμα
Φωτισμοί: Κοραής Δαμάτης
Επιμέλεια Κίνησης: Βαγγέλης Πιτσιλός
Παίζουν: Πάνος Ζουρνατζίδης, Σήφης Πολυζωίδης
ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ
Από τις 13 Δεκεμβρίου
Κάθε Δευτέρα & Τρίτη στις 21.00
Διάρκεια παράστασης: 75 λεπτά
ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ
Τιμή εισιτηρίου: 12€ (Γενική είσοδος), 10€ (Μειωμένο, Φοιτητικό), 5€ (Ανέργων, ΑμεΑ)
FAUST
Αθηναΐδας 12 & Καλαμιώτου 11
Τηλ: 210 32 34 095
[email protected]
www.faust.gr
