Ο πολυταξιδεμένος Αφρο-Αμερικανός Λάνγκστον Χιούζ (1902- 1967) αποτέλεσε μία εμβληματική φιγούρα της Αναγέννησης του Χάρλεμ. Από μικρή ηλικία ξεκίνησε να γράφει και έχει εκδόσει πολλά διηγήματα, θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές, μεταφράσεις και δοκίμια χρησιμοποιώντας τον γραπτό λόγο ως ένα μέσο κατανόησης του κόσμου γύρω του, ενός κόσμου διαλυμένου από τον ρατσισμό, την περιθωριοποίηση, την καπιταλιστική εκμετάλλευση, την ακραία φτώχεια που διαβρώνει τη ζωή και την καθημερινότητα των ανθρώπων αλλά και την τέχνη ως ένα όπλο αντίστασης και επιβίωσης των περιθωριοποιημένων σε ένα κόσμο εχθρικό. Θεωρείται ο πατέρας της τζαζ ποίησης. Αν και το ποίημά του “The negro speaks of rivers” εκτιμάται ως το opus magnum του, προσωπικά θεωρώ πως δύσκολα αυτό συγκρίνεται με τον συναισθηματισμό, το μεγαλείο και τον γκριοτισμό (griotism) που εκπέμπει το “Ask your mama: twelve moods for jazz” λειτουργώντας ως ένα μεταγλωσσικό ιστοριογραφικό ιδίωμα που αποσκοπεί στη συγκρότηση μίας επαναστατικής συλλογικής ταυτότητας των μαύρων, εγκολπώνοντας το ψυχικό τραύμα των βιωμάτων της φτώχειας, του κοινωνικού αποκλεισμού και του ρατσισμού, καταγράφοντας με κριτική στάση την ιστορική πορεία των Αφρικανών της Διασποράς και διαμορφώνοντας ένα συλλογικό φαντασιακό που εκπτύσσεται πάνω σε μία εξεγερσιακή αναγκαιότητα. Δεν σκοπεύω να γράψω αναλυτικά ούτε για τον ίδιο, τις αμφιλεγόμενες πολιτικές του πεποιθήσεις και την πορεία του, ούτε για την Αναγέννηση του Χάρλεμ και τις μετέπειτα κριτικές που τέθηκαν σε αυτό το κίνημα και τους εκπροσώπους του από πιο ριζοσπαστικά κινήματα, μιας και κάτι τέτοιο θα ήταν ένα κουραστικό πόνημα και για μένα αλλά και για σένα που διαβάζεις αυτό το κείμενο τώρα. Παρακάτω εχω μεταφράσει κάποια ποιήματα (από το βιβλίο Collected Poems) και στο τέλος παραθέτω μία περφόρμανς του “Ask your mama” που έλαβε χώρα στο Κολλέγιο της Σάντα Μόνικα, την οποία πραγματικά αξίζει να ακούσει κανείς. Απαγγέλλει ο Dr. Ronald McCurdy, καθηγητής μουσικολογίας στο University of Southern California.
Γκραντ Παρκ
Το πρόσωπο μιας φτώχειας που στοιχειώνει,
Τα χέρια του πόνου,
Τα σκληρά, τερατώδη πόδια της μοίρας
Τα νύχια της συνείδησης μέσα σε μία ψυχή
που δεν ήθελε να κάνει κακό-
Μπορείς να δεις τι έχουν κάνει
στους αδερφούς μου
Σε μια πίσω αυλή κάπου στην 5η λεωφόρο
Μπορεις να δεις τι έκαναν στους αδερφούς μου
Κοιμισμένοι πάνω σε μεταλλικά παγκάκια
πίσω από τη βιβλιοθήκη στο Γκραντ Παρκ.
(Σημείωση: στο Γκραντ Παρκ έμεναν άστεγοι άνθρωποι)
Θερινή Νύχτα
Οι ήχοι της νυχτας στο Χάρλεμ
βουλιάζουν ένας-ένας στην αδράνεια
Το τελευταίο πιάνο κλείνει
Το τελευταίο γραμμόφωνο σταματάει μετά
το “Jazz Boy Blues”
Το τελευταίο μωρό που κλαίει αφήνεται στον ύπνο
και η νύχτα ακίνητη σαν ισχνός παλμός
Στριφοργυρίζω ακούραστα στο σκοτάδι,
φθαρμένος σαν την κουρασμένη νύχτα
Η ψυχή μου
άδεια σαν την σιωπή
άδεια με μιαν απροσδιόριστη
κι επώδυνη κενότητα
Επιθυμώντας κάποιον,
κάτι.
Στριφογυρίζω ακούραστα
μέσα στο σκοτάδι
ωσπου η νέα αυγή
άτονη και χλωμή
καταδύεται σαν λευκό νεφέλωμα
στην κεντρική αυλή.
Danse Africaine
Ο σιγανός κρότος των τυμπάνων
Ο αργόσυρτος κρότος των τυμπάνων
Σιγά…αργά
Αργά…σιγά
καίει το αίμα στις φλέβες σου.
Χόρεψε!
Ένα κορίτσι που φοράει τη νύχτα σαν βέλο
περιστρέφεται
σε ένα κύκλο του φωτός.
Περιστρέφεται απαλά…
αργά
σαν λεπτεπίλεπτο μονοπάτι καπνού
που αποχωρίζεται τη φωτιά
Και τα τύμπανα χτυπούν
Και τα τύμπανα χτυπούν
Και ο αμυδρός απόηχος των τυμπάνων
Καίει το αίμα στις φλέβες σου.
Η απόκριση του θεού σε ένα παιδί που πεινάει
Πεινασμένο παιδί
Δεν έφτιαξα αυτό τον κόσμο για σενα.
Εσύ δεν αγόρασες μετοχές για το σιδηρόδρομό μου
Εσύ δεν επένδυσες στην εταιρία μου.
Που είναι οι μετοχές σου στο πετρέλαιο;
Έφτιαξα αυτό τον κόσμο για όσους είναι πλούσιοι
κι όσους θα γίνουν πλούσιοι
κι αυτούς που ήταν από πάντα πλούσιοι
Οχι για σενα,
πεινασμένο παιδι.
Φαντασία σε Μωβ
Χτύπα τα τύμπανα της τραγωδίας για μένα
Χτύπα τα τύμπανα της τραγωδίας και του θανάτου
Κι ας ηχήσει απ’ το χορό ένα εξόδιο άσμα του κεραυνού
πνίγοντας το φτερούγισμα του επιθανάτιου ρόγχου
Χτύπα τα τύμπανα της τραγωδίας για μένα
Κι άσε λευκά βιολιά να σύρουν το λεπτό κι αργό μουρμούρισμά τους
Όμως φύσα μια εκκωφαντική νότα του ήλιου
στην τρομπέτα
να ‘χω μαζί μου
στο σκοτάδι
που πάω.
Προς κάποιους διανοούμενους
Εσύ δεν εισαι δικος μου φίλος
γιατι εγώ είμαι φτωχός
μαύρος
αδαής και βραδύνους.
Δεν ανήκω στο είδος σου.
Εσύ ο ίδιος μου το είπες,
πως δεν είσαι φίλος μου
Oι λευκοί
Δεν σας μισώ
γιατι τα πρόσωπά σας είναι κι αυτά όμορφα
Δεν σας μισώ
Τα πρόσωπά σας ειναι κι αυτά
στροβιλιζόμενο φως ομορφιάς και μεγαλείου
Ω λευκοί δυνάστες,
γιατί με βασανίζετε;
Δικαιοσύνη
Η δικαιοσύνη είναι μία τυφλή θεά
κι έχουμε βαθιά επίγνωση σ’ αυτό εμείς οι μαύροι
Πίσω απ’ τους επιδέσμους κρύφτηκαν σκουληκιασμένες πληγές
που κάποτε ίσως και να ήταν μάτια.
O Νότος
Ο τεμπέλης, γελαστός Νότος
Εχει το στόμα του λεκιασμενο με αίμα
Το πρόσωπό του αγκαλιάζει ο ήλιος
Με δύναμη θηρίου
Με εγκέφαλο χαζού
Ο μωρόμυαλος Νότος
Γδέρνει τις στάχτες της νεκρής φωτιάς
ανασκαλεύοντας τα κόκαλα κάποιου Νέγρου.
Βαμβάκι και φεγγάρι
ζέστη, γη, ζέστη
Ο ουρανός, ο ήλιος, τα αστέρια,
Ο νοτισμένος με άρωμα μανόλιας Νότος
Ομορφος, σαν γυναίκα.
Αποπλανητικός σαν μαυρομάτα πόρνη
παθιασμένη, σκληρή,
με τα χείλη βουτηγμένα στο μέλι και τη σύφιλη
Αυτός είναι ο Νότος.
Κι εγώ που είμαι μαύρος την αγαπούσα
αλλα εκείνη έφτυσε το πρόσωπό μου.
Κι εγω που είμαι μαύρος
της χάριζα πολλά σπάνια δωρα
αλλα μου γύρισε την πλάτη
Γι αυτό περιπλανιέμαι στον Βορρά
Τον παγωμενο Βορρά
που λένε πως είναι ευγενική ερωμένη
και τα παιδιά μου στο σπίτι της
δεν κινδυνεύουν από το ξόρκι του Νότου.
Μια πληγή
Θα σου χαρίσω σπουδαία πράγματα:
τα χρώματα που εκβράζει στον ουρανο το ηλιόβγαλμα
την ομορφιά των φύλλων της τριανταφυλλιάς
και μιαν αγάπη που καίει.
‘Ομως μου λες πως
αυτά δεν ειναι σπουδαία πράγματα
πως μονο το χρήμα έχει αξία.
Γι αυτό
Θα σου φέρνω χρήματα
Μα μη μου ζητησεις ποτέ
την ομορφια των φύλλων της τριανταφυλλιάς
ουτε τα χρώματα που εκβράζει το ηλιόβγαλμα
μητε και μιαν αγάπη που καίει.
Φόβος
Κλαίμε ανάμεσα στους ουρανοξύστες
όπως οι πρόγονοί μας
έκλαιγαν ανάμεσα στα φοινικόδεντρα στην Αφρική.
Γιατί είμαστε μόνοι,
έχει νυχτώσει
και φοβόμαστε.
Όταν η Σου φοράει κόκκινα
Όταν η Σουζάνα Tζόουνς είναι ντυμένη στα κόκκινα
Το πρόσωπό της
ανάγλυφο αγαλματίδιο
στερεωμένο σε παλιά καρφίτσα
που πήρε μια καφετί απόχρωση απ’ τα χρόνια
‘Ελα με μια έκρηξη από τρομπέτες,
Χριστέ μου!
Όταν η Σουζάνα Τζόουνς είναι ντυμένη στα κόκκινα
αρχαία Αιγύπτια βασίλισσα της νύχτας
αναστήνεται ξανά
Φύσα τις τρομπέτες,
Χριστέ μου!
Και η ομορφιά της Σουζάνα Τζόουνς στα κόκκινα
καίει στην καρδιά μου μία φωτιά αγάπης
αιχμηρή σαν τον πόνο
Γλυκιές ασημένιες τρομπέτες,
Χριστέ μου!
φωτογραφία: Getty images
πρόλογος-μεταφράσεις BlackCat
