Το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου στην Ελλάδα βρίσκεται αντιμέτωπο με καταγγελίες που αφορούν τους χειρισμούς του σχετικά με την ανανέωση των αδειών διαμονής για τους δικαιούχους διεθνούς και επικουρικής προστασίας. Η ιστοσελίδα του Υπουργείου για την ανανέωση των αδειών διαμονής δεν έχει ενημερωθεί από τις 6 Οκτωβρίου 2020, εγκαταλείποντας πολλούς πρόσφυγες σε καθεστώς αβεβαιότητας.
Ένας μεγάλος αριθμός δικαιούχων διεθνούς ή επικουρικής προστασίας δεν μπόρεσε να ανανεώσει τις άδειες διαμονής του και λαμβάνει μόνο ένα πιστοποιητικό ισχύος 6 μηνών που επιβεβαιώνει ότι η ανανέωση εκκρεμεί. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα σε πολλούς τομείς της ζωής των προσφύγων, συμπεριλαμβανομένης της απασχόλησης και της ασφάλισης. Παρόλο που φέρουν αυτά τα πιστοποιητικά, πολλοί πρόσφυγες έχουν καταγγείλει ότι προσάγονται σε αστυνομικά τμήματα και κρατούνται για ώρες, με τους αστυνομικούς να ισχυρίζονται ότι ελέγχουν την εγκυρότητα των προσωρινών πιστοποιητικών.
Οι διαδικασίες απαιτούν την υποβολή μίας συμπληρωμένης αίτησης ανανέωσης και μιας ψηφιακής φωτογραφίας στην Υπηρεσία Ασύλου μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ενώ επιβάλλεται πρόστιμο 100€ εάν η αίτηση δεν υποβληθεί τουλάχιστον 30 ημέρες πριν από τη λήξη της υπάρχουσας άδειας. Ωστόσο, η ανάρτηση της αίτησης στη βάση δεδομένων της Υπηρεσίας Ασύλου μπορεί να διαρκέσει μήνες λόγω συσσώρευσης εκκρεμών αιτήσεων ανανέωσης της ΑΔΕΤ (Άδεια Διαμονής Ενιαίου Τύπου), ενώ η υπηρεσία ελέγχει επίσης τις αιτήσεις υπό το φίλτρο των «λόγων δημόσιας τάξης ή ασφάλειας», οι οποίοι μπορεί να εμποδίσουν την ανανέωση της άδειας διαμονής. Στην πράξη, ο έλεγχος αυτός μπορεί να διαρκέσει αρκετούς μήνες.
Συνάντησα τον Μανσούρ στα τέλη Δεκεμβρίου του 2021. Περίμενε 11 μήνες για να παραλάβει την ταυτότητα / κάρτα άδειας διαμονής του, η οποία θα ίσχυε για ένα έτος. Αυτό σημαίνει ότι όταν πια θα έχει λάβει την ταυτότητα, θα πρέπει να στείλει αμέσως αίτημα για την παράταση της διαμονής του, καθώς θα λήξει σύντομα. «Έλαβα μόνο μία απάντηση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που επιβεβαίωνε ότι το αίτημά μου είχε παραληφθεί, κι αυτό μετά από πολύ καιρό». Τι σημαίνει αυτό; Μου είπε: «Έχω καθεστώς επικουρικής προστασίας και πρέπει να ανανεώνω την άδεια παραμονής μου κάθε χρόνο, αλλά δεν έχω λάβει την ταυτότητα εδώ και πολύ καιρό. Τελικά, ούτε ο δικηγόρος μου ούτε εγώ ήμασταν σε θέση να κάνουμε κάτι γι’ αυτό».
Ο Μανσούρ μου είπε ότι οι δικηγόροι που συνάντησε ζητούσαν από 200 έως 300 ευρώ για να επιδιώξουν την έκδοση της κάρτας παραμονής του, αλλά δεν συνέχισαν να παρακολουθούν την υπόθεσή του. «Αυτό το σύστημα ασύλου δημιουργεί ψυχικές ασθένειες σε υγιείς ανθρώπους!», μου είπε.
Το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου ανέφερε σε ανακοίνωσή του στις 30 Δεκεμβρίου 2020 ότι έγιναν περιορισμένες ανανεώσεις αδειών παραμονής λόγω της πανδημίας COVID-19. Ωστόσο, έχουν περάσει δύο χρόνια από τότε και τίποτα δεν έχει αλλάξει. Δικηγόροι έχουν επίσης αναφέρει ότι το υπουργείο ισχυρίζεται ότι αντιμετωπίζει τεχνικές δυσκολίες, αλλά αυτή η δικαιολογία θεωρείται από πολλούς ψευδής, καθώς δεν υπάρχουν τα ίδια προβλήματα για τους Ουκρανούς πρόσφυγες οι οποίοι δεν αντιμετωπίζουν τέτοιες καθυστερήσεις.
Η Μαργαρίτα Δράκου, δικηγόρος που ειδικεύεται σε υποθέσεις ασύλου, διαφωνεί με την άποψη αυτή. Πιστεύει ότι το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου είναι υποστελεχωμένο, με ελάχιστους υπαλλήλους, οι οποίοι είναι ήδη επιβαρυμένοι με άλλες αρμοδιότητες. Σύμφωνα με την κυρία Δράκου, η διαδικασία υποβολής αιτήσεων είναι επίσης πολύ αργή. «Όταν ένας πρόσφυγας υποβάλλει αίτηση για την παράταση των εγγράφων διαμονής, μπορεί να χρειαστούν αρκετοί μήνες για να καταχωρηθεί η προς εξέταση αίτηση στο σύστημα», λέει.
Συνεχίζει λέγοντας ότι η διαδικασία για να διαπιστωθεί αν ο πρόσφυγας έχει υποβάλει αίτηση ασύλου σε άλλη χώρα, καθώς και ο έλεγχος για τυχόν ποινικό μητρώο, απαιτεί επίσης πολύ χρόνο. «Έχω πελάτες που αντιμετωπίζουν επιπλοκές με τις υποθέσεις τους επειδή ήταν εκτός χώρας όταν έληξε η άδεια παραμονής τους», λέει.
Η οργάνωση Mobile Info Team σε έκθεση που δημοσίευσε είχε αναφερθεί σε μεγάλες καθυστερήσεις στην ανανέωση των αδειών παραμονής για άτομα που έχουν λάβει καθεστώς ασύλου στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τις σχετικές πληροφορίες που έδωσε η οργάνωση, ένα αίτημα ανανέωσης άδειας διαμονής απαντάται συνήθως μόνο όταν η άδεια διαμονής έχει ήδη λήξει για μήνες. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα θα μείνουν συνήθως χωρίς έγκυρη άδεια διαμονής για 8-12 μήνες, ακόμη και αν υποβάλουν εγκαίρως το αίτημα ανανέωσης.
Τα τελευταία δύο χρόνια, ήδη από την έναρξη της πανδημίας, υπήρξαν περισσότερες καθυστερήσεις και παρατυπίες στη διαδικασία χορήγησης άδειας διαμονής από ποτέ. Με βάση την απόφαση του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, οι υπηρεσίες μετανάστευσης και ασύλου έκλεισαν κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown και παρέμειναν κλειστές μέχρι το καλοκαίρι του 2020. Έκτοτε, δέχονται πολίτες τρίτων χωρών μόνο κατόπιν ραντεβού και για συγκεκριμένους λόγους.
Σε αυτή την ιδιαίτερα δύσκολη κατάσταση, υπήρξαν δύο πρόσφατες εξελίξεις για τις οποίες οι μόνοι που δεν φέρουν καμία ευθύνη είναι οι πολίτες τρίτων χωρών. Οι εξελίξεις αυτές θα οδηγήσουν στην ανάκληση της νόμιμης άδειας διαμονής πολλών μεταναστών:
Έχει ήδη ασκηθεί έντονη κριτική προς το κυβερνών κόμμα της Ελλάδας ότι χρησιμοποιεί την προσφυγική κρίση για να αποσπάσει την προσοχή από την πολιτική και κοινωνική κρίση της χώρας. Πολλοί σημειώνουν ότι η κυβέρνηση επιβάλλει αυστηρούς περιορισμούς και ταυτόχρονα επιτίθεται στα βασικά δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών. Η αστυνομία επίσης κατηγορείται ότι στοχοποιεί πρόσφυγες στο δημόσιο χώρο, με αναφορές να κάνουν λόγο για αυξημένες παρενοχλήσεις και συλλήψεις τους τελευταίους μήνες.
Η διαδικασία ανανέωσης της ΑΔΕΤ των δικαιούχων διεθνούς προστασίας είναι θεμελιώδης ανεπάρκεια του ελληνικού συστήματος ασύλου, την οποία καταγγέλλουν μεταξύ άλλων ο Συνήγορος του Πολίτη, η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Οργανισμός Ασύλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUAA). Οι ελληνικές αρχές δεν έχουν λάβει υπόψη τους τις συστάσεις που διατυπώθηκαν από την οργάνωση RSA (Υποστήριξη Προσφύγων στο Αιγαίο) νωρίτερα φέτος σε δημόσια διαβούλευση σχετικά με το σχέδιο στρατηγικής ένταξης, με σκοπό τον εξορθολογισμό της διαδικασίας.
Η δικηγόρος κυρία Δράκου τονίζει ότι το χειρότερο πρόβλημα για τους πρόσφυγες είναι οι προκλήσεις που σχετίζονται με τα κοινωνικά δικαιώματα. Χωρίς άδεια παραμονής, κινδυνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους: «Συχνά μιλάω με τους εργοδότες των πελατών μου και τους εξηγώ την κατάσταση», λέει.
Η Υποστήριξη Προσφύγων Αιγαίου ανέφερε τον περασμένο Οκτώβριο ότι χωρίς έγκυρη άδεια παραμονής (Άδεια Διαμονής Ενιαίου Τύπου, ΑΔΕΤ), οι πρόσφυγες δεν έχουν πρόσβαση σε κοινωνικά δικαιώματα όπως η στέγαση, η εργασία ή η κοινωνική πρόνοια. Επίσης, δεν έχουν τη δυνατότητα να εξουσιοδοτήσουν δικηγόρο για να τους εκπροσωπήσει νομικά, ελλείψει έγκυρων εγγράφων ταυτοποίησης, ώστε να πιστοποιήσουν την υπογραφή τους ενώπιον των δημόσιων αρχών.
Υπό το πρίσμα αυτών των ζητημάτων, είναι σαφές ότι η ελληνική κυβέρνηση πρέπει να λάβει άμεσα μέτρα για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες κατά την απόκτηση και την ανανέωση των αδειών διαμονής. Τα δικαιώματα και η ευημερία αυτών των ατόμων πρέπει να προστατευθούν και η κυβέρνηση πρέπει να προβεί σε πράξεις ώστε να διασφαλίσει ότι όλοι οι πρόσφυγες έχουν πρόσβαση σε μια δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία για την ανανέωση των αδειών διαμονής τους. Αν δεν το πράξει αυτό, το μόνο που θα καταφέρει είναι να διαιωνίσει τα δεινά εκείνων που έχουν ήδη διαφύγει από διώξεις και συγκρούσεις στις χώρες καταγωγής τους.
