Οἱ ῥητορικοὶ λόγοι δὲν ἐνδείκνυνται μὲν γιὰ τὴν ἐξαγωγὴ συμπερασμάτων πολιτικῆς φιλοσοφίας· καθὼς εἶναι ἐκ φύσεως προωρισμένοι νὰ στηρίξουν μία καὶ μόνη ἄποψι σὲ μιὰ διαμάχη. Δὲν παύουν ὄμως νὰ περιέχουν ψήγματα πολιτικῆς σκέψης· καὶ δὴ ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἕνα πραγματιστὴ δημοκράτη ὅπως ὁ Ἰσοκράτης.
Ἕνα πολὺ ἀξιόλογο τέτοιο δεῖγμα εἶναι τὸ ἀπόσπασμα ποὺ μᾶς σῴζεται ἀπὸ τὸν λόγο του «Κατὰ Λοχίτου».
Πρόκειται γιὰ δικανικὸ λόγο, δηλαδὴ γιὰ ἀγόρευση στὸ δικαστήριο. Ὁ Λοχίτης ἦταν ἕνας θερμόαιμος νεαρός ὀλιγαρχικός, τὸ ἀντίστοιχο τοῦ φασίστα ἐκείνη τὴν ἐποχὴ στὴν Ἀθῆνα. Ὄντας ἀριστοκράτης (γόνος μιᾶς ἀπὸ τὶς οἰκογένειες που εἶχαν συνεργαστεῖ μὲ τοὺς Σπαρτιᾶτες κατακτητὲς γιὰ νὰ καταλύσουν τὴν Δημοκρατία καὶ νὰ ἐγκαθιδρύσουν ὀλιγαρχικὸ πολίτευμα) γιὰ κᾄποιον – προφανῶς καὶ πολιτικό – λόγο, ἐπετέθη στὸν δημοκρατικὸ Ἰσοκράτη.
Στὸ δικαστήριο (αὐτὸ μὲ τοὺς κληρωτοὺς δικαστές – πολῖτες, μὴ ξεχνιόμαστε), κλείνοντας τὸν λόγο, δίνει τὴν πολιτικὴ διάσταση τῆς ὑπόθεσης, χρησιμοποιώντας καὶ τὴν πρόσφατη, μετὰ τὸν Πελοποννησιακὸ Πόλεμο, ἐμπειρία. Καλεῖ τοὺς δικαστὲς σὲ «’μηδενικὴ ἀνοχὴ’ στοὺς ὀλιγαρχικούς, γιατὶ ὅσο παραβλέπεται ἡ ἀντιδημοκρατικὴ συμπεριφορά τους, τόσο ἐπῳάζεται ‘τὸ αὐγὸ τοῦ φιδιοῦ’»:
Αὐτοὶ γὰρ ἡμεῖς δὶς ἤδη τὴν δημοκρατίαν ἐπείδομεν καταλυθεῖσαν καὶ δὶς τῆς ἐλευθερίας ἀπεστερήθημεν, οὐχ ὑπὸ τῶν ταῖς ἄλλαις πονηρίαις ἐνόχων ὄντων, ἀλλὰ διὰ τοὺς καταφρονοῦντας τῶν νόμων καὶ βουλομένους τοῖς μὲν πολεμίοις δουλεύειν, τοὺς δὲ πολίτας ὑβρίζειν. Ὧν οὗτος εἷς ὢν τυγχάνει.
Ἐπειδὴ, ἐμεῖς οἱ ἴδιοι, δυὸ φορὲς ἤδη είδαμε τὴν δημοκρατία να καταλύεται καὶ δυὸ φορὲς τὴ λευτεριὰ στερηθήκαμε, ὄχι ἀπ’ αὐτοὺς ποὺ εἶναι ἔνοχοι γιὰ ἄλλα ἐγκλήματα, παρὰ απ’ αὐτοὺς ποὺ δὲ λογαριάζουν τοὺς νόμους κι ἐπιθυμοῦν νὰ συνεργάζονται με τοὺς ἐχθρούς, καὶ νὰ ἐπιτίθενται στοὺς πολῖτες. Ποὺ ἕνας ἀπὸ ‘κείνους εἶναι κι αὐτός.
Νεοελληνικὴ δεξιά – ἀρχαῖοι Ἀθηναῖοι ὀλιγαρχικοί: τάλε κουάλε. «Ταγματασφαλῖτες» τῆς ἐποχῆς οἱ ἀριστοκρατικοί πού, προκειμένου να καταλάβουν τὴν ἀγαπημένη τους ἐξουσία δὲν δίστασαν νὰ συνεργαστοὺν μὲ τὸν ὀμοϊδεάτη κατακτητή, ἐναντίον τῶν συμπολιτῶν τους. Χίλιους πεντακόσιους ἔσφαξαν οἱ ἀριστοκρατικοὶ δοσίλογοι μὲ συνοπτικὲς διαδικασίες, λέει ὁ Ἰσοκράτης:
Καὶ γὰρ εἰ τῶν τότε κατασταθέντων νεώτερός ἐστιν, ἀλλὰ τόν γε τρόπον ἔχει τὸν ἐξ ἐκείνης τῆς πολιτείας. Αὗται γὰρ αἱ φύσεις εἰσὶν αἱ παραδοῦσαι μὲν τὴν δύναμιν τὴν ἡμετέραν τοῖς πολεμίοις, κατασκάψασαι δὲ τὰ τείχη τῆς πατρίδος, πεντακοσίους δὲ καὶ χιλίους ἀκρίτους ἀποκτείνασαι τῶν πολιτῶν.
Διότι, ἂν και εἶναι πιὸ καινούργιος ἀπὸ ‘κείνους ποὺ διορίστηκαν τότε, κληρονόμησε ὄμως βέβαια τὴν συμπεριφορὰ ἀπὸ ‘κείνη τὴν κατάστασι. Τοῦτες ‘δὼ εἶναι οἱ φύσεις ποὺ παρέδωσαν τὴν δύναμή μας στοὺς ἐχθρούς, γκρέμισαν τὰ τείχη τῆς πατρίδας μας και σκότωσαν χίλιους πεντακόσιους πολῖτες χωρὶς δίκη.
Νὰ σχολιάσω μόνο τὴν ἔκφραση «αὗται αἱ φύσεις», πόση ἀπέχθεια κρύβει για τοὺς ὀλιγαρχικούς. Καὶ συνεχίζει, μὲ πάθος:
Ὧν εἰκὸς ὑμᾶς μεμνημένους τιμωρεῖσθαι μὴ μόνον τοὺς τότε λυμηναμένους ἀλλὰ καὶ τοὺς νῦν βουλομένους οὕτω διαθεῖναι τὴν πόλιν, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον τοὺς ἐπιδόξους γενήσεσθαι πονηροὺς τῶν πρότερον ἡμαρτηκότων, ὅσῳ περ κρεῖττόν ἐστι τῶν μελλόντων κακῶν ἀποτροπὴν εὑρεῖν ἢ τῶν ἤδη γεγενημένων δίκην λαβεῖν.
Αὐτὰ νὰ θυμᾶστε καὶ νὰ καταδικάζετε ὄχι μόνον αὐτοὺς ποὺ τότε λυμαίνονταν, ἀλλὰ κι αὐτοὺς ποὺ σήμερα πάλι ἔτσι ἐπιθυμούν νὰ κάνουν την πόλι. Και τόσο περισσότερο (νὰ τιμωρήσετε) τοὺς ἐπίδοξους κακοὺς ἀπὸ τοὺς παλιότερα ἐγκληματήσαντες, ὅσο καλύτερο εἶναι νὰ ἀποτραποῦν τὰ μελλοντικὰ δεινά, ἀπὸ τὸ να δικαστοῦν ὅσα ἤδη ἔγιναν.
«Θυμηθεῖτε τὴν προδοσία!», φωνάζει· «καταδικᾶστε τὸ φασιστάκι σήμερα γιατὶ ἂν τὸ ἀφήσετε τῶρα, αὕριο θὰ εἶναι τύραννος!» Ἔχει κι ἄλλο, πιό ὡραῖο:
Καὶ μὴ περιμείνηθ’ ἕως ἂν ἀθροισθέντες καὶ καιρὸν λαβόντες εἰς ὅλην τὴν πόλιν ἐξαμάρτωσιν, ἀλλ’ ἐφ’ ἧς ἂν ὑμῖν προφάσεως παραδοθῶσιν, ἐπὶ ταύτης αὐτοὺς τιμωρεῖσθε, νομίζοντες εὕρημ’ ἔχειν ὅταν τινὰ λάβητ’ ἐν μικροῖς πράγμασιν ἐπιδεδειγμένον ἅπασαν τὴν αὑτοῦ πονηρίαν.
Καὶ μή περιμένετε ἔως ὅτου νὰ γίνουν πολλοὶ καὶ νὰ βροὺν τὴν εὐκαιρία νὰ ἐγκληματήσουν ἐνάντια σ’ ὅλη την πόλι, ἀλλὰ μ’ ὅποια κατηγορία καὶ νὰ σᾶς παραδίδονται, μ’ αὐτὴν νὰ τοὺς καταδικάζετε, θεωρῶντας ἀνακάλυψη ὅταν πιάνετε κἄποιον νὰ ἐπιδεικνύει ὅλη του τὴν κακότητα σὲ μικρὰ πράγματα.
«Τῶρα τόνε βρήκατε, τῶρα τσακῖστε τον! Ἐπιτέθηκε ὀλιγαρχικὸς σὲ δημοκρατικὸ πολίτη! Τί περιμένετε, νὰ γίνουν πάλι πολλοὶ καὶ να μᾶς κάτσουν καινούργια δικτατορία στὸ σβέρκο;
Ὅπου τοὺς πιάνετε, τσακῖστε τους!»
