της Jen Schradie
H Jen Schradie (PhD, Πανεπιστήμιο Μπέρκλι) ειναι κοινωνιολόγος και ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Ερευνών της Τουλούζης. Μελετά πώς η ταξική ανισότητα, η πολιτική ιδεολογία και τα κοινωνικά κινήματα χαρτογραφούνται πάνω στις ουτοπικές θεωρίες ψηφιακής δημοκρατίας. Μπορείτε να διαβάσετε άλλα κειμένά της στον ιστότοπό της, schradie.com. Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύθηκε στην επιστημονική εφημερίδα ‘Sociology’ του Πανεπιστημίου Μπέρκλι στην Καλιφόρνια, στις 3 Νοεμβρίου.
Στην ψηφιακή εποχή της αποκαλούμενης επανάστασης του Facebook, ή του ακτιβισμού με hashtag, αρκετοί ισχυρίζονται πως η συμμετοχή στα κοινωνικά κινήματα είναι εξατομικευμένη και προσωποποιημένη, όμως, το να κτίσεις και να συντηρήσεις ένα πολιτικό κίνημα, ακόμα και διαδυκτιακά, απαιτεί οργάνωση.
Ακούτε τις πένθιμες καμπάνες που χτυπούν για τις προηγούμενες μορφές οργάνωσης πολιτικών κινημάτων; Με τη ροή της ιστορίας, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι γραφειοκρατικές και ιεραρχικές υποδομές των προηγούμενων πολιτικών κινημάτων έχουν αρχίσει να σαπίζουν. Από τις στάχτες τους ξεπήδησαν κινήματα οριζόντια και άναρχα. Τι είναι όμως αυτό που προκάλεσε την εκδημοκράτευση και τη συμμετοχική μεταμόρφωση τους?
‘Το ίντερνετ’ είπε ο Μανουέλ Καστέλς στο συμπόσιο κοινωνιολογίας το Πανεπιστημίου του Μπέρκλι στην Καλιφόρνια, πέρσι. Και πρόσφατα, είχε γράψει:
‘….όσο πιο διαδραστική και αυτο-προσδιοριστική είναι η επικοινωνία, τόσο λιγότερο ιεραρχική είναι η οργάνωση και τόσο πιο συμμετοχικό γίνεται το κίνημα…Γι’ αυτό τα διαδυκτιαακά κινήματα της ψηφιακής εποχής αντιπροσωπεύουν ένα καινούριο είδος κοινωνικών κινημάτων.’ (1)
Από τους ιστότοπους του ΙντυΜίντια κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων κατά της Παγκοσμιοποίησης στο Σιάτλ που τάχθηκαν ενάντια στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, μέχρι τη λεγόμενη επανάσταση του Facebook και του Twitter όταν έγινε η Αραβική Άνοιξη και το κίνημα Occupy Wall Street, αρκετοί εισηγήθηκαν πως η ψηφιακή αρχιτεκτονική και οι πλατφόρμες γενικότερα, αλλά πιο συγκεκριμένα τα σάιτ κοινωνικής δικτύωσης, έχουν ανοίξει ένα νέο δρόμο αυτο-οργάνωσης, που απαιτεί λιγότερη οργάνωση. (2)
Μετά τις αρχικές αναφορές για το ρόλο του Twitter στο κίνημα των Πράσινων στο Ιράν, επακολούθησε ένας αντίλογος που έμελλε να γίνει δημοφιλής, ανάμεσα στον Μάλκομ Γκλάντγουελ, τον Νεοϋρκέζο πολυδιαβασμένο συγγραφέα και τον Κλέι Σέρκι, ένα ακόμα σπουδαίο συγγραφέα και δικηγόρο. Ο Γκλάντγουελ έγραψε ότι αυτοί που ισχυρίζονται πως μια επαναστατική διαμαρτυρία μέσα από το Twitter είναι εφικτή, αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν την ιστορική σημασία των δυνατών οργανωτικών δεσμών που παρατηρήθηκαν στο κίνημα πολιτικών δικαιωμάτων, που ξεκίνησε μετά το 1954. Ο Σέρκυ αποκρίθηκε λέγοντας πως στην ψηφιακή εποχή, οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης και η τεχνολογία είναι σημαντικά εργαλεία για την πολιτικοποίηση των ανθρώπων. Αυτό όμως, δεν ήταν απλά μία φιλονικία ανάμεσα σε δύο κατοίκους του Μανχάταν που ανήκουν στην ελίτ της Αμερικανικής διανόησης. Οι ακτιβιστές, οι αυθεντίες των μέσων μαζικής ενημέρωσης και οι λάτρεις της τεχνολογίες όλων των αποχρώσεων βούτηξαν σε αυτόν τον αντίλογο που διαδοχικά κατέστησε τις επίσημες μορφές οργάνωσης των κινημάτων, που χαρακτηρίζονται από στενούς δεσμούς, ως παρελθόν, θεωρώντας πως τα καινουρια εξατομικευμένα ψηφιακά μέσα με αποδυναμωμένους δεσμούς, ως το μοντέλο των καινούριων κινημάτων. Αν πιστεύετε αυτά που γράφονται στα blogs και στα tweets, τότε ο Γκλάντγουελ έχει ήδη απαξιωθεί σε αυτό το debate ως ένας παλαιών αρχών αναλυτής κινημάτων. Το όνομά του, γίνεται συχνά περίγελος σε τεχνολογικά συνέδρια: οργανώσεις=κακές, ψηφιακά μέσα=καλά. Ενώ με βάση τον Τουϊτερικό χρόνο αυτό αποτελεί ένα απαρχαιομένo debate, η επίδρασή του διαιωνίζεται έντονα στις συζητήσεις για το ρόλο της οργάνωσης στην εποχή του ψηφιακού ακτιβισμού.
Παρόλα αυτά η έγερση των άναρχων και οριζοντίων κινημάτων όχι μόνο συμπίπτει με την αύξηση των τεχνολογικών επιτευγμάτων, αλλά είναι παράλληλη και με την επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, μιας πολιτικής που στηρίζεται στην αγορά και μιας οικονομίας που τα ατομικά δικαιώματα βρίσκονται στο επίκεντρο. Ελεύθερη αγορά, ελεύθερη εργασία, απελευθέρωση από την πολιτεία, είναι και φράσεις που περιγράφουν τα πιστεύω και τις πρακτικές γύρω από το ίντερνετ, κάτι που αποκαλώ ‘η ιδεολογία της Silicon Valley ‘. (3) Αυτή η ιδεολογία είναι συχνά συνδεδεμένη με την ψηφιακή διασύνδεση και τον οριζόντιο ακτιβισμό, όμως επεκτείνεται και πέρα από τη γεωγραφική τοποθεσία της Silicon Valley, της περιοχής που βρίσκονται τα κεντρικά γραφεία τεχνολογικών εταιριών. Η ιδεολογία της Silicon Valley εξιδανικεύει την ατομική ελευθερία στην πρακτική της ελευθερίας της έκφρασης σε ένα νεοφιλελεύθερο σύστημα, αποκομμένο από ιεραρχικές δομές και θέσεις, όπως για παράδειγμα στη συμμετοχή σε πολιτικές οργανώσεις. Σίγουρα, τα πιστεύω και οι πρακτικές γύρω από οριζόντια κινήματα, έχουν προηγηθεί της ιδεολογίας της Silicon Valley και του ίδιου του νεοφιλελευθερισμού, ιδίως αυτά που πηγάζουν από την αναρχία. Συχνά όμως, αυτή η ιδεολογία συγχίζει την οριζοντιοποίηση και την μη-ιεραρχία με την εναντίωση στην ίδια την οργάνωση. Έχει επίσης συνεπιλέξει τις αξίες της ισότητας και της εναντίωσης στην εξουσία και τις έχει μετατρέψει σε φετίχ του ατομικισμού, στρέφοντάς τις κατά της οργάνωσης. Δημιουργείται έτσι ο ισχυρισμός, ότι όλοι είμαστε αποδεσμευμένοι ατομικοί χρήστες του ίντερνετ, αντί για οργανωμένα μέλη πολιτικών κινημάτων. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αποφασίζουμε μόνοι μας πότε και πώς θα έχουμε πολιτική δράση και συνδεόμαστε μέσα από το διαδύκτιο (4), όχι μέσα από μια ιεραρχκή γραφειοκρατία. Σαφέστατα, οι υποστηρικτές των οριζόντιων κινημάτων στην ψηφιακή εποχή δεν είναι ακόλουθοι όλων των πτυχών της ιδεολογίας της Silicon Valley , ούτε είναι νεοφιλελεύθεροι λακέδες. Ως γεγονός, ένα κοινό αντι-καπιταλιστικό αναρχικό νήμα ενώνει τις διαδηλώσεις ενάντια στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου και το κίνημα Occupy Wall Street: και τα δύο είναι ‘παιδιά’ του ψηφιακού, μη-ιεραρχικού ακτιβισμού.
Τονίζοντας τον κύριο ρόλο που παίζει το ίντερνετ σε αυτά τα δημοσιοποιημένα κινήματα είναι πρόβλημα, γιατί βασίζεται στην εξαρτημένη μεταβλητή. Αυτό σημαίνει πως η δημοσιότητα που έχει δοθεί στον ακτιβισμό χωρίς δομές στην ψηφιακή εποχή, αφορά κινήματα με ψηλά επίπεδα ψηφιακής διάδρασης. Ως αποτέλεσμα, μένουν εκτός οι καθημερινές πρακτικές ενός μεγάλου φάσματος πολιτικών κινημάτων με διαφορετικά επίπεδα οργάνωσης και διαδυκτιακής διάδρασης. Άρα, έχουμε απλά αφοσιωθεί σε προσεκτικά επιλεγμένα παραδείγματα για να δείξουμε πώς τα πολιτικά και κοινωνικά κινήματα λειτουργούν στην ψηφιακή εποχή;
Ακόμα ένα μεθοδολογικό πρόβλημα που προκαλείται με την εξύμνηση όλων των πραγμάτων που σχετίζονται με το διαδύκτιο, είναι η συνήθης ενασχόληση με τον τρόπο που το ίντερνετ επηρεάζει τα πολιτικά κινήματα. Αλλά τι γίνεται με το αντίθετο; Πώς δηλαδή διαφορετικού τύπου πολιτικά κινήματα επηρέασαν την χρήση του ίντερνετ; Με άλλα λόγια, πώς οι διαφορετκές υποδομές οργάνωσης των κινημάτων, επιδρούν στις συνήθεις ψηφιακές πρακτικές που επιλέγουν; Και ποιές είναι αυτές οι καθημερινές και όχι οι σπουδαίες ψηφιακές πρακτικές;
Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα, μια από τις έρευνές μου ενσωμάτωσε ομάδες με διαφορετικές δομές όσον αφορά την οργάνωση. Εξέτασα όλες τις ομάδες κλειδιά όσον αφορά κινήματα γύρω από ένα πολιτικό ζήτημα σε μια νότια πολιτεία των Η.Π.Α. -από νέα, άπειρα κινήματα με πολύ λίγους συμμετέχοντες μέχρι καλά εδραιωμένες οργανώσεις. Βρήκα ότι οι περισσότερες ιεραρχημένες και γραφειοκρατικές ομάδες έχουν ψηλότερα επίπεδα χρήσης ψηφιακών μέσων σε αντίθεση με τα λιγότεερο ιεραρχημένα και λιγότερο γραφειοκρατικά. Oι ομάδες με περισσότερη υποδομή οργάνωσης έχουν περισσότερες αναρτήσεις στο Facebook, περισσοτερα “likes”, περισσότερα σχόλια σε Tweets, retweets και favorites στο Twitter. Άρα δεν είναι απλά ότι τα γραφειοκρατικά και ιεραρχικά κινήματα χτίζουν και εξελίσουν περισσότερες ψηφιακές πλατφόρμες αλλά ότι έχουν περισσότερη διαδυκτιακή συμμετοχή. Αυτοί χτίζουν και οι άνθρωποι έρχονται. Κάποιες ομάδες που είναι επαρκώς χρηματοδοτούμενες πληρώνουν το Facebook για να προωθήσει τις αναρτήσεις τους, συμβάλλοντας έτσι σε μεγαλύτερα επίπεδα διαδυκτιακού ακτιβισμού, αλλά βρήκα ακόμα, ότι δεν είναι μόνο οι οικονομικοί πόροι που κάνουν τη διαφορά στη χρήση του ίντερνετ.
Το πιο αξιοπρόσεκτο εύρημα ήταν πως οι ίδιοι οι ακτιβιστές είτε ανήκαν στο Tea Party, είτε σε συνδικαλιστική οργάνωση, ή σε φοιτητικό κίνημα, δεν μιλούσαν ποτέ για το πώς η τεχνολογία είναι ένας νέος απελευθερωμένος τρόπος αυτο-οργάνωσης, που επιτρέπει την απουσία αρχηγίας και ιεραρχίας. Ως γεγονός, συχνά έδιναν έμφαση στο πώς απαιτούνται ψηλά επίπεδα οργάνωσης για να μαζέψεις και να κρατήσεις κόσμο. Ένας ακτιβιστής, μίλησε για το ότι χρειαζόταν περισσότερη προσπάθεια στον τομέα της οργάνωσης για να διασφαλιστεί η σωστή ενημέρωση των μελών της εργατικής τάξης που δεν έχουν πρόσβαση στο ίντερνετ. Αυτό απαιτεί περισσότερο χρόνο και μια πλειάδα επικοινωνιακών διόδων για να διασφαλιστεί ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να συμμετέχουν στην οργάνωση.
Ένα ηγετικό στέλεχος μιας οργάνωσης, σχολίασε πως η ψηφιακή τεχνολογία ενώ αποτελεί ένα κρίσιμο εργαλείο για αποτελεσματική επικοινωνία, μπορεί να διαχωρίσει τους ανθρώπους:
‘Έχω πρόβλημα με αυτούς που βασίζονται υπερβολικά στην τεχνολογία… γιατί για μένα αυτό βοηθά να πετύχουμε έναν από τους στόχους του ταξικού μας εχθρού και του εχθρού του λαού, που είναι ο ατομικισμός των ανθρώπων. Οδηγεί σε μια διχόνοια όπου ενώ οι άνθρωποι μπορούν να δουν γρήγορα τον αγώνα τους, είτε είναι στην Αίγυπτο είτε ψαχνουν να βρουν τη χρήση και την εξέλιξη αυτών των εργαλείων είτε για το κίνημα Occupy και όλα τα παρεμφερή, πρέπει ακόμα να αναγνωρίζουν τη σημασία της εξέλιξης μιας κοινής στρατηγικής και μιας στρατηγικής σκέψης, με βάση την οποία οι άνθρωποι να είναι ικανοί τουλάχιστον να συνεργαστούν, θέτοντας κάποιους στρατηγικούς στόχους για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα της αντίδρασής τους. ‘
Άρα, αντί για δημοκρατική συμμετοχή, ο ψηφιακός ακτιβισμός μπορεί να προωθήσει την απομόνωση. Όπως η Τζο Φρίμαν είχε τονίσει πριν από περισσότερα από 40 χρόνια στο βιβλίο της ‘Τυρανία της Αποδόμησης’ περιγράφοντας την εμπειρία της σε ένα κίνημα φεμινιστικής απελευθέρωσης, η έλλειψη δομής μπορεί να είναι λιγότερο αντί περισσότερο δημοκρατική, αν δεν υπάρχει διαφάνεια στις λειτουργίες της οργάνωσης. (5)
Ενώ πιθανολογείται πως κάποια κινήματα από τη γεννησή τους, όπως το Occupy Wall Street, έχουν λίγη οργάνωση αλλά ψηλά επίπεδα ψηφιακής διάδρασης, αυτό θα μπορούσε να οφείλεται στην αύξηση και την εξέλιξη των οργανωτικών τους δομών ή απλά στο ότι έχουν ημερομηνία λήξης. Αυτή η έρευνα, δεν καλύπτει τι προηγείται πριν γίνει viral μια μεγάλη διαδήλωση στα ηλεκτρονικά κοινωνικά δίκτυα.
Το καλοκαιρι του 2013, ενώ δίδασκα ένα μάθημα ψηφιακού ακτιβισμού στο Μπέρκλι, έδωσα στους φοιτητές μου μια εργασία στην αρχή του καλοκαιρινού εξαμήνου: να ακολουθήσουν τα νέα των διαδηλώσεων Moral Monday από το twitter. Αυτές οι διαδηλώσεις στην Βορεια Καρολάινα έχουν πλέον επεκταθεί και σε άλλες πολιτείες, αλλά τότε ήταν εβδομαδιαίες μορφές μη-βίαιης πολιτικής ανυπακοής, που λάμβαναν χώρα στο κτίριο της πρωτεύουσας της πολιτείας και ήταν δείγματα αντίδρασης για νομοσχέδια που προωθούσαν, ανάμεσα σε άλλα, την μείωση της κρατικής χρηματοδότησης για την υγεία, τον περιορισμό του δικαιώματος του ψήφου και της πρόσβασης σε κλινικές εκτρώσεων. Οι φοιτητές μου, γενικά σχολίασαν πόσο σπουδαίο είναι που το twitter βοήθησε στην οργάνωση και την πληροφόρηση για τις διαδηλώσεις. Όμως είχαν λάθος. Ειδικά εκείνους τους πρώτους μήνες των διαδηλώσεων, ήταν οι πολιτειακές εκδηλώσεις της εκκλησίας, ο συντονισμός με άλλες προοδευτικές οργανώσεις στην πολιτεία και άλλες passé μορφές λαϊκής κινητοποίησης που μάζεψαν κόσμο στις διαδηλώσεις. Έχοντας πάρει συνεντεύξεις από μέλη των κεντρικών οργανώσεων που συμμετείχαν στο Moral Monday για την έρευνά μου και ακολουθώντας τους στις σελίδες κοινωνικής δυκτίωσης, μου ανοίχτηκε ένα παράθυρο για να παρατηρήσω τα αρχικά στάδια του κινήματος και τη σχέση του με τα κοινωνικά δίκτυα, που ήταν ελάχιστη εκείνη την εποχή.
Στην εποχή του ακτιβισμού με hashtag, του κλικ-τιβισμού, ή όπως αλλιώς θέλετε να αποκαλέσετε το φαινόμενο της ψηφιακής πολιτικοποίησης, χρειάζεται ακόμα οργάνωση για να δημιουργήσεις και να συντηρήσεις ένα κίνημα, ακόμα κι αν αυτό είναι διαδικτυακό. Αν τραβήξεις την διαδυκτιακή κουρτίνα και φανερώσεις τον μαγικό κόσμο του ψηφιακού ακτιβισμού, θα δεις ότι συχνά κρύβεται μια καλά δομημένη οργάνωση που κινεί τους μοχλούς. Αυτό έρχεται σε αντίθση με με τον μεταμφιεσμένο και ωμό ατομικισμό.
Οι εταιρίες τεχνολογίας, όπως το Facebook και το Twitter, θέλουν να μας πείσουν πως οι πλατφόρμες τους είναι μορφές αποδιοργάνωσης, απελευθέρωσης, ακόμα και επανάστασης. Θέλουν να πιστέψουμε πως τα εξατομικευμένα οριζόντια μέσα δικύωσης μειώνουν τις υπαρκτές ιεραρχίες στην οικονομία και την πολιτική. Θέλουν να πιστέψουμε πως η τεχνολογία είναι το κλειδί για κοινωνική αλλαγή. Αλλά αυτή η ιδεολογία της Silicon Valley δρα ως κάλυψη της αναγκαίας συλλογικής και οργανωμένης δράσης- έναντι του εικονικού ατομικισμού- που μπορεί πραγματικά να επιφέρει πολιτική αλλαγή.
Μετάφραση: BlackCat
Πηγές
1. Castells, Manuel. 2012. Networks of Outrage and Hope: Social Movements in the Internet Age. Cambridge, UK: Polity, p. 15. ↩
2. e.g. Bennett, W. Lance, and Alexandra Segerberg. 2012. “The Logic of Connective Action.” Information, Communication & Society 15(5):739–68. ↩
3. Schradie, Jen. 2015. “Silicon Valley Ideology and Class Inequality: A Virtual Poll Tax on Digital Politics.” in Handbook of Digital Politics, edited by Dean Freelon. Cheltanham, UK: Edward Elgar. Forthcoming. ↩
4. Silicon Valley Ideology builds on theories that expose the folly of free markets (Somers, 2008), Internet utopianism (Barbrook and Cameron,1995) and egalitarian citizenship (Marshall, 1950). ↩
5. Freeman, Jo. 1972. “The Tyranny of Structurelessness.” The Second Wave 2(1):2. ↩
Πηγή: Bringing the Organization Back In: Social Media and Social Movements
