Φόρος τιμής στο λαό της Μπουρκίνα Φάσο, που πασχίζει να πάρει το μέλλον του στα χέρια του και αρνείται να υποκύψει στην αυθαιρεσία της εξουσίας.
Της Μαρί-Σολέϊγ Φρερ *
Ακόμα ένα πραξικόπημα στην Αφρική. Να μια πληροφορία που μπορεί να φαντάζει τόσο απόμακρη και επαναλαμβανόμενη που κάποιος Ευρωπαίος μπορεί να μην της δώσει σημασία. Τι νόημα έχει;
Παρ’ ολ’ αυτά, αυτό ακριβώς που συμβαίνει στη Μπουρκίνα Φάσο, έχει εμβέλεια πολύ μεγαλύτερη από τα σύνορα αυτής της μικρής χώρας που βρίσκεται στο Σαχέλ, και έχει 18 εκατομμύρια κατοίκους. Πρώτ’ απ’ όλα, επειδή το πραξικόπημα που έγινε στις 16 Σεπτεμβρίου από την Προεδρική Φρουρά Ασφαλείας [Régiment de la sécurité présidentielle (RSP)] σηματοδότησε τη βίαιη διακοπή μιας αυθεντικής πολιτικής μετάβασης, που ήταν συνέχεια μιας λαϊκής εξέγερσης.
Στις 30 και 31 Οκτωβρίου 2014, η εντυπωσιακή κινητοποίηση των πολιτών, που προκλήθηκε γιατί ο Πρόεδρος Μπλεζ Κομπαορέ, που ήταν στην εξουσία επί 27 χρόνια, εποφθαλμιούσε να παρατείνει την παραμονή του σ’ αυτήν, οφειλόταν κατ’ αρχάς στους νέους. Αυτή η νέα γενιά Αφρικανών (η υποσαχάρια Αφρική έχει τον πιο νεανικό πληθυσμό στον κόσμο) είναι το μέλλον της ηπείρου, και αντιπροσωπεύει το ρίσκο αλλά και την ευκαιρία, την ικανότητα για ώθηση στην ανάπτυξη, αλλά επίσης και την αστάθεια αν παραμείνει στο περιθώριο της κοινωνίας στην οποία ανήκει.
Ένα μάθημα κουράγιου
Ως επί το πλείστον μορφωμένοι, στερούμενοι απασχόλησης (ή απασχολούμενοι σε επισφαλείς θέσεις εργασίας), περισσότερο αστικός πληθυσμός, πιο ενημερωμένοι και σε σύνδεση με τον κόσμο σε σχέση με την προηγούμενη γενιά, πεινούν για δικαιοσύνη, για μια καλύτερη διανομή των πόρων και για ελευθερία. Και είναι έτοιμοι να πεθάνουν γι’ αυτήν. Αυτό είναι το πρώτο μάθημα που ο λαός της Μπουρκίνα Φάσο δίνει στον κόσμο: ένα μάθημα κουράγιου. Αυτοί που αυτοαποκαλούνται: «τα παιδιά του Σανκάρα», από τον επαναστάτη ηγέτη και πατριώτη που κυβέρνησε τη χώρα από το 1983 μέχρι το 1987 και της έδωσε το σημερινό όνομά της, Μπουρκίνα Φάσο («η χώρα των έντιμων ανθρώπων»), διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να κάνουν τη χώρα τους πιο δίκαιη και πιο δημοκρατική, για να μη χρειάζεται ν’ αφήνουν την τελευταία τους πνοή σ’ ένα αναποδογυρισμένο σαπιοκάραβο στη Μεσόγειο, σε μια ανέλπιδη προσπάθεια να ξεβραστούν στην Ευρώπη και τις αξίες της.
Ένα νέο κοινωνικό δυναμικό.
Ανάμεσα στους ηγέτες της εξέγερσης του Οκτωβρίου 2014, βρισκόταν και το Balai Citoyen, ένα κίνημα που ξεκίνησε από δύο μουσικούς, τον ράππερ Smokey και τον τραγουδιστή ρέγκε Sams K Le Jah, αλλά και από μια πληθώρα κοινωνικών οργανώσεων. Αυτό είναι το δεύτερο μάθημα που μπορούμε να αποκομίσουμε από τα γεγονότα που ταρακούνησαν την Μπουρκίνα Φάσο πριν από ένα χρόνο: Μέσα σε μια ήπειρο βασανισμένη, σημαδεμένη από πολιτικές βίας, διαφθορά και βαθειές ανισότητες, οι απλοί πολίτες μπορούν να ενταχθούν σε μία ηθική πάλη, με πρωταρχικό προσόν, το πλήθος τους. Όπως το είπε κι ένας από τους πολίτες του κινήματος Balai: “Το πλήθος μας είναι η δύναμή μας». Μέσα σε μια χώρα όπου η πολιτική κινητοποίηση ανήκε ως επί το πλείστον στα πολιτικά κόμματα ή στα συνδικάτα, αυτές οι κινήσεις πολιτών έφεραν μια καινούργια δυναμική και διαφορετικές μορφές κινητοποίησης.
Ένα μάθημα ηθικής
Mε τα βλέμματα όλης της ηπείρου στραμμένα πάνω της, η περίπτωση της Μπουρκίνα Φάσο θα μπορούσε να εξαπλωθεί. Γιατί τέτοιος ενεργός ακτιβισμός μπορεί να συγκριθεί μ’ αυτόν που, από τον Απρίλιο μέχρι τον Ιούνιο του 2015, προσπάθησε, να κατέβει στους δρόμους στο Μπουρουντί, για να αντισταθεί στην επιθυμία του προέδρου Πιέρ Νκουρουνζίζα να πραγματοποιήσει τρίτη προεδρική θητεία. Ήταν κι αυτό ένα κίνημα συγγενές με το κίνημα Y’en a Marre της Σενεγάλης ή με το Filimbi et Lucha της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κογκό, σε δύο μέλη του οποίου μόλις επιβλήθηκε ποινή έξι μηνών φυλάκιση με αναστολή επειδή μοίραζαν φυλλάδια που ζητούσαν σεβασμό στις ελευθερίες του λαού. Το δεύτερο μαθημα είναι λοιπόν ένα μάθημα ηθικής και κοινής λογικής.
“Μαζί δεν είμαστε ποτέ μόνοι – Toπική κοινότητα Τόμας Σανκάρα της Καρπάλα – Le Balai Citoyen – Το πλήθος μας είναι η δύναμή μας”
Ένα μάθημα υπευθυνότητας
Το τρίτο μάθημα αυτών των γεγονότων μας δείχνει ότι αυτές οι προεδρικές φρουρές, οι ειδικές δυνάμεις του στρατού και άλλες παραφυάδες στους στρατούς των αφρικανικών χωρών, έχουν παρεκτραπεί απο την αρχική τους λειτουργία που είναι να προστατεύουν το λαό στην υπηρεσία του οποίου ανήκουν, και τίθενται στην υπηρεσία ορισμένων ατόμων (ενός Προέδρου της Δημοκρατίας και του περιβάλλοντός του) συνεπώς αποτελούν τροχοπέδη. Το πραξικόπημα της 16ης Σεπτεμβρίου διαπράχθηκε από άτομα που ανήκαν στην παλιά εξουσία, όπως χαρακτηρίστηκαν από τον δημοσιογράφο και γελοιογράφο από την Μπουρκίνα Φάσο, Νταμιέν Γκλεζ. Νοσταλγοί του παλιού καθεστώτος, πεισμένοι ότι οι καλές τους σχέσεις με τη Γαλλία (που τους συγκρότησε και τους επάνδρωσε) και η προνομιακή τους θέση σε σχέση με τις υπόλοιπες στρατιωτικές δυνάμεις, θα τους επέτρεπε να ξεκινήσουν ένα εγχείρημα, ακόμα και αν αυτό ήταν αντιλαϊκό. Αλλά ο τακτικός στρατός απέδειξε ότι μπόρεσε να αντισταθεί στην ισχύ των μεμονωμένων στοιχείων της Προεδρικής Φρουράς και ν’ αντισταθεί, στο όνομα της υπεράσπισης των συμφερόντων του λαού και του σεβασμού των δημοκρατικών αρχών. Στην Μπουζουμπούρα επίσης, είδαμε τον στρατό του Μπουρουντί, τον περασμένο Απρίλιο, να παίρνει θέση ανάμεσα στους διαδηλωτές και στις δυνάμεις της αστυνομίας που κινούνταν απειλητικά. Αυτό το τρίτο μάθημα, είναι ένα μάθημα υπευθυνότητας.
“Έχετε τα όπλα .. εμείς έχουμε την αγάπη για την πατρίδα μας!!”
Ένα μάθημα αυτονομίας
Τέλος, ένα τέταρτο μάθημα από τα γεγονότα στην Ουαγκαντουγκού, μας μιλά για την αυτονομία. Ο λαός της Μπουρκίνα Φάσο κινητοποιήθηκε μόνος του, χωρίς βοήθεια από κανέναν. Από κανέναν από τη Διεθνή Κοινότητα (είδαμε τις αμφίσημες αντιδράσεις της Γαλλίας και των Ηνωμένων Πολιτειών, ανήσυχων για τη σταθερότητα στην περιοχή και την όποια ειρήνη– ας είναι γεμάτη ανισορροπίες και αδικίες – είναι προτιμότερη γι’ αυτούς από μια αποδυνάμωση που θα περιλαμβάνει το δημόσιο διάλογο). Ακόμα λιγότερο από τη Ένωση των ηγετών των Αφρικανικών χωρών που συχνά, κατά το παρελθόν, η προτεραιότητα είναι στην αλληλεγγύη μεταξύ τους, παρά στα συμφέροντα των λαών τους. Τα αποτελέσματα της υποτιθέμενης «διαμεσολάβησης» (στην οποία δεν πήραν υπ’ όψη τους παρά τις αξιώσεις των πραξικοπηματιών) των προέδρων της Σενεγάλης Μακί Σαλ και του Μπενίν, Μπονί Γιαγί, ήταν απαράδεκτα για την κοινωνία της Μπουρκίνα Φάσο, που δεν δίστασε να το διακηρύξει δυνατά και ξεκάθαρα. Eφ’ εξής, οι ηγέτες των Αφρικών χωρών και οι συνεργάτες τους στις πρεσβείες, απασχολημένοι με τους μυστικούς μικρο-διακανονισμούς τους, θα βρίσκουν μπροστά τους τον κόσμο που τολμά να κάνει τα Όχι του, να ακουστούν.
Οπωσδήποτε, και όποια κι αν είναι η έκβαση της κρίσης, το μέλλον θα είναι δύσκολο στη Μπουρκίνα Φάσο. Οι προσδοκίες είναι τεράστιες, στο μέγεθος του κουράγιου των νέων που πάλεψαν για να τους αναγνωριστεί το δικαίωμα στην ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Όταν κάποιος έχει αντιμετωπίσει το θάνατο, σκέφτεται ότι έχει το δικαίωμα να περιμένει πολλά από τη ζωή. Η εξουσία που θα εκλεγεί, τελικά, ελπίζουμε, με μια μετάβαση αποκαταστημένη και με ελεύθερες εκλογές, θα πρέπει να ανταποκριθεί στη δίψα για δημοκρατία, για δικαιοσύνη και για ισότητα, των χιλιάδων Μπουρκιναμπέζων.
Αλλά αυτά τα τέσσερα μαθήματα (κουράγιο, αίσθηση ηθικής και συλλογικότητας, υπευθυνότητα και αυτονομία) είναι επίσης τα θεμέλια πάνω στα οποία μπορεί να οικοδομηθεί η Μπουρκίνα Φάσο του αύριο.
Στο μεταξύ, αυτό που μας δείχνει αυτή η χώρα εδώ κι ένα χρόνο, είναι ότι ένας λαός, ανάμεσα στους πιο φτωχούς του κόσμου, έρμαιο της τυχαιότητας εδώ και δεκαετίες, μπορεί να ξεπεράσει το φόβο και να πάρει το πεπρωμένο του στα χέρια του.
*H Μαρία-Σολέϊγ Φρερ, είναι Επιστημονική Eρευνήτρια στο Εθνικό Ερευνητικό Ίδρυμα του Βελγίου.
