Δύο από τους πρώτους συγκελίτες που είχα στην Β2 Δομοκού, την «ρωσική πτέρυγα» – στην οποία κατά βάση δεν κρατούνταν Ρώσοι αλλά Γεωργιανοί, Καζάκοι και Ουκρανοί (έχει η φυλακή τα δικά της σύνορα και τα δικά της έθνη) – ήταν καταδικασμένοι για «μετανάστες», πά’ να πει για διακίνηση μεταναστών, αυτό που τα μίντια ονομάζουν «δουλεμπόριο».
Ο ένας ήταν ένας ταλαιπωρημένος Τουρκοβούλγαρος που βρήκε απάγκιο στο κελί μου και είχε ακούσει 575 χρόνια κάθειρξη! Αυτό μεταφράζονταν σε περίπου 10 χρόνια πραγματικής ποινής, έπειτα από μια δίκη στην Κομοτηνή που, όπως μου έλεγε, κράτησε 5 με 10 λεπτά.
Μια φιγούρα τραγική. Η αμοιβή του ήταν 2.000 ευρώ για να οδηγήσει ένα φορτηγό με 115 μετανάστες σε μια απόσταση περίπου 80 χιλιομέτρων, ανάμεσα σε δυο χωριά της Αλεξανδρούπολης. Ήξερε ότι θα κάνει κάτι παράνομο αλλά δεν υποψιάζονταν ότι το να μεταφέρει ανθρώπους στην καρότσα ενός φορτηγού είναι κάτι που τιμωρείται τόσο αυστηρά. Πέντε χρόνια το κεφάλι είναι η τα προβλεπόμενα και έτσι έφτασε σχεδόν έξι αιώνες ποινή και μισή αιωνιότητα έκτισης στη φυλακή.
Μου μιλούσε για τις δύο μικρούλες κόρες του, στις οποίες έλεγε πως είναι στην Ευρώπη για δουλειά. Μου έδειχνε τις ζωγραφιές που του έστελναν ταχυδρομικά και βούρκωνε που μεγαλώνουν χωρίς εκείνον.
Ο άλλος ήταν ένας αδύνατος και κοντός Ουκρανός, με παλαιστική κοψιά και βλέμμα σκοτεινό πίσω από τα γαλάζια μάτια του. Τα βράδια παραληρούσε. Σηκωνόταν υπνοβατώντας καθιστός στο κρεβάτι του και ούρλιαζε λόγια ακατάληπτα. Έλεγε πράγματα στην γλώσσα του και το μόνο που κάπως με καθησύχαζε ήταν ότι όλο αυτό, στο ημιφωτεινό από τους προβολείς της φυλακής κελί μου, τουλάχιστον, δεν συμβαίνει στα λατινικά. Το πρωί δεν θυμόταν τίποτα.
Κι αυτός για «μετανάστες» δικάστηκε στην Κέρκυρα. Άκουσε τρεισήμισι χρόνια φυλάκιση και αφού είχε βγάλει και μερικούς μήνες προφυλάκιση βγήκε με αναστολή. «Στην Κέρκυρα δικάζουν καλά», λέγανε κάποιοι ερμηνεύοντας την μικρή ποινή του αλλά αυτός μου εξήγησε τον λόγο: για την ίδια πράξη, στην Κέρκυρα δικάζουν σχεδόν σε βαθμό πλημμελήματος αυτούς που συλλαμβάνουν να βγάζουν μετανάστες προς την Ιταλία, ενώ στην Κομοτηνή σαν το χειρότερο κακούργημα αυτούς που βάζουν μετανάστες στην Ελλάδα…
Είχα, τους τρεις μήνες σε εκείνη την πτέρυγα, γνωρίσει κρατούμενους επαγγελματίες του κλάδου, που προσπαθούσαν να κρατούνται ενήμεροι για το κόστος ανά κεφάλι αλλά και το τίμημα σε ποινές σε αυτό το ιδιότυπο χρηματιστήριο ανθρώπινων ζωών, όπως και κάποιους που, για να χωρέσουν περισσότερα κεφάλια, στρίμωχναν το εμπόρευμά τους σε βαθμό κυριολεκτικής ασφυξίας.
– Έχει δουλειά στη Βουλγαρία;
– Βέβαια! Τώρα πια έχει πολλή…
– Πήρε τα πάνω της.
– Ναι, δυόμιση χιλιάρικα το κεφάλι
– Δουλεύουν καλά εκεί!
– Ναι, τώρα είναι Βουλγαρία για Ρουμανία.
Μου είχε πάρει λίγα δευτερόλεπτα να καταλάβω ότι, μετανάστες και οι ίδιοι, μιλούσαν για διακίνηση μεταναστών και όχι πατάτας. Χωρίς να αποκαλύπτει τίποτα το κυνικό η χροιά της φωνής τους αλλά περισσότερο να χρωματίζεται από μια ρουτινιάρικη διαπίστωση που αντιστοιχεί περισσότερο σε υπάλληλο του ΟΑΕΔ. Τότε είχα σκεφτεί ότι, ίσως, αν απογυμνώσω τις σκέψεις μου από την ιερή μανία των μίντια, μανία στην πραγματικότητα όχι πανανθρώπινη αλλά αντιμεταναστευτική, ίσως δεν είναι χειρότερο από το να δουλεύει κανείς σε γραφείο ενοικίασης εργαζομένων όπου μπορεί να στείλει, ως κομμάτι της δικής του εργασίας, έναν άνθρωπο της τάξης του σε κάποιο κάτεργο που θα του κοστίσει την ζωή.
Ο Αλεξάντερ, ένας πενηντάρης, τότε, Ουκρανός με αρκετά ευγενικό πρόσωπο, φαλάκρα και ασυνήθιστα καλούς τρόπους για φυλακή, μου είχε τραβήξει την προσοχή επειδή, καθώς τον οδηγούσα στο κελί μου για να με ταπεινώσει, σε μια – ούτε καν – παρτίδα σκάκι, κοντοστάθηκε και, ξαφνιασμένος, αναφώνησε: «πολιτισμένος!», επειδή του κράτησα την πόρτα για να περάσει. Κάποιοι κρατούμενοι της πτέρυγας δεν τον συμπαθούσαν γιατί έλεγαν ότι είναι πρώην πράκτορας της KGB. Δεν τον ρώτησα ποτέ. Αυτό που ήξερα για αυτόν είναι η καταδίκη του σε 17 χρόνια για «μετανάστες».
Δεν διαμαρτυρόταν για την καταδίκη του αλλά μονάχα για το ύψος της ποινής. Αυτός μετέφερε μετανάστες με το σκάφος του από τα παράλια της Τουρκίας στην Κρήτη θεωρώντας ότι θα πληρωθεί για κάτι, αν και παράνομο στην πραγματικότητα, σίγουρα κοινωφελές, όπως η μεταφορά ανθρώπων σε μια χώρα που θα τους δοθεί η δυνατότητα για ένα καλύτερο μέλλον.
Συνελήφθη στην Κρήτη καθώς εντοπίστηκε μετά από καταγγελίες κατοίκων. Είχε τραβήξει την προσοχή πηγαίνοντας στο μίνι μάρκετ ενός χωριού αγοράζοντας μεγάλο όγκο προμηθειών. «Τι να έκανα; Πεινούσαν και διψούσαν οι άνθρωποι».
Διακινητές, δουλέμποροι και καθάρματα
Θέλω να πω, πως αυτοί που κάνουν αυτήν την δουλειά δεν είναι πάντα κτήνη. Φτωχοί άνθρωποι είναι που παίρνουν ένα μεροκάματο χωρίς να ορίζουν τίποτα άλλο. Δεν είναι καν μέλη του τεράστιου κυκλώματος, βιομηχανίας σχεδόν, στο οποίο εμπλέκονται τα ευρωπαϊκά κράτη και οι πολιτικές τους –αντιμεταναστευτικές και όχι μόνο – αστυνομίες, υπουργεία, λιμενικά κτλ.
Μαζί με αυτούς, όπως περιγράφει στο ρεπορτάζ του Mada Masr και του OmniaTV: Από απόσταση: Πώς να φτιάξετε ένα ναυάγιο
«Διάσημοι διακινητές που προσελκύουν ανθρώπους με ελπίδες και όνειρα και τους μαζεύουν σε αποθήκες-φυλακές, εξαθλιωμένοι ψαράδες, μια οικογένεια Λίβυων πολεμάρχων με ανάγκη για μετρητά, drones της Frontex που δεν βλέπουν τίποτα, ένα Λιμενικό Σώμα με βρώμικο παρελθόν, άπληστοι Αιγύπτιοι στρατηγοί, μια διεθνής Ένωση αποφασισμένη να κρατηθεί χώρια.»
Ωστόσο από όλους αυτούς κάποιοι φτωχοί και εξαθλιωμένοι θα παίξουν τον ρόλο του καθάρματος που θα φορτωθεί όλες τις αμαρτίες με τον χαρακτηρισμό «δουλέμπορος», λέξη η οποία προφανώς χρήζει και γλωσσολογικής ανάλυσης καθώς κρύβει μια σημαντική παραδοχή: Όταν κάποιος εμπορεύεται δούλους για τη Δύση, το κλειδί σε αυτήν την πρόταση δεν θα πρέπει να είναι το «εμπορεύεται» αλλά το «δούλους»…
«Διακινητές» τους χαρακτηρίζουμε στην καλύτερη περίπτωση, όπως ακόμα και σε αυτό εδώ το κείμενο, για φαντάσου, μιας και όπως φαίνεται δεν πρόκειται για ανθρώπινες ζωές αλλά για λαθραία εμπορεύματα. Αυτό κι αν είναι παραδοχή.
Ακόμα χειρότερα, είναι πια τα τελευταία χρόνια, πάρα πολλές οι φορές που πρόσφυγες συλλαμβάνονται με τυχαία κριτήρια, κατηγορούνται ως διακινητές εκτίοντας τεράστιες ποινές, ενώ στην πραγματικότητα είναι διακινούμενοι που και ίδιοι πλήρωσαν υπέρογκα ποσά για την μεταφορά τους, αγοράζοντας ελπίδα και απλώς είχαν πιο διαχειριστικό ρόλο μεταξύ των υπολοίπων καθώς αφέθηκαν έρμαια στο αφιλόξενο πέλαγος ενός Μεσογειακού Τροχού της Τύχης.
Ζήτησα από τον διασώστη προσφύγων Ιάσωνα Αποστόλοπουλο να με βοηθήσει να λύσω την εξίσωση μεταξύ διακινητή και διακινούμενου, με βάση τη δικιά του εμπειρία:
«Εξαρτάται από διάφορα πράγματα. Εξαρτάται πολύ κι από τη μεταναστευτική διαδρομή. Δηλαδή σε κοντινές αποστάσεις, από Τουρκία προς τα ελληνικά νησιά, πολλές φορές βλέπαμε ότι Τούρκοι διακινητές δεν μπαίνουν μέσα αλλά αναγκάζουν έναν τυχαίο πρόσφυγα να πάρει το τιμόνι ακόμα και υπό την απειλή του όπλου. Πολλές φορές στην κυριολεξία με το πιστόλι στον κρόταφο. Η ταινία του Netflix με την υπόθεση της Sara Mardini δείχνει μια τέτοια ιστορία. Παλιότερα είχαμε τα λεγόμενα “drop off”. Δηλαδή οι Τούρκοι διακινητές οδηγούσαν, άφηναν τους πρόσφυγες στο ελληνικό νησί και έφευγαν ξανά πίσω με ταχύπλοα. Εκεί προϋποθέτει γρήγορα σκάφη για να μπορούν να ξεφύγουν από το Λιμενικό και συνήθως είναι μικρός αριθμός προσφύγων, 7 έως 10.
Στις περισσότερες των περιπτώσεων πάντως, οι οδηγοί βάρκας δεν είναι διακινητές αλλά διακινούμενοι. Και στις δίκες που πηγαίνω ως μάρτυρας, ακόμα και τα δικαστήρια το παραδέχονται. Σκέψου ότι οι περισσότεροι ταξιδεύουν με τις οικογένειές τους. Ποιος διακινητής παίρνει την οικογένεια στη δουλειά;
Είναι άνθρωποι που συχνά αναγκάζονται να πάρουν το τιμόνι επειδή ο διακινητής τούς εγκαταλείπει κατά τη διάρκεια του ταξιδιού.
Είναι πάγια τακτική της Ελλάδας και της Ιταλίας, να φυλακίζουν μαζικά τυχαίους πρόσφυγες, βαφτίζοντας «διακινητή» όποιον βρεθεί κοντά στο τιμόνι της βάρκας, σε μια προσπάθεια να τους αποτρέψουν από το να έρχονται. Η δίωξή τους είναι τιμωρητική και συνιστά ποινικοποίηση της ίδιας της προσφυγιάς και του δικαιώματος στο άσυλο.
Οι δίκες αυτές είναι δίκες παρωδίες, μιλάμε για fast track διαδικασίες, η μέση διάρκεια τους είναι λίγα λεπτά, με καρμπόν έωλες καταθέσεις λιμενικών, δεν υπάρχει επαρκής διερμηνεία ώστε να καταλάβει ο πρόσφυγας τι συμβαίνει, οι άνθρωποι δηλαδή δεν ξέρουν καν για τι τους κατηγορούν, δεν εξετάζονται μάρτυρες, και ο συνήγοροι διορίζονται από το δικαστήριο τελευταία στιγμή την ημέρα της δίκης. Είναι μια βιομηχανία κατάδικων.
Η ομάδα των καταδικασμένων «διακινητών» είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πληθυσμιακά κατηγορία κρατουμένων στις ελληνικές φυλακές. Σύμφωνα με την Kαθημερινή «ο αριθμός τους στις αρχές του 2022 αυξήθηκε σε 2.282!»
Εννιά ψιλοράντομ συλλήψεις
Την στιγμή που γράφω αυτό το κείμενο, κοντά 20 μέρες από το ναυάγιο της Πύλου, 9 άνθρωποι που σώθηκαν από πνιγμό βρίσκονται στην φυλακή με τις κατηγορίες της πρόκλησης ναυαγίου, ανθρωποκτονίας από αμέλεια, εγκληματική οργάνωση και έκθεση ζωής σε κίνδυνο ενώ είναι πολύ πιθανό να είναι απλώς οι άνθρωποι που ενήργησαν πιο δραστήρια σε ένα καθεστώς απόγνωσης. Όπως για παράδειγμα ο Σύριος αναισθησιολόγος που, σύμφωνα με τη έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Reporters United, αναφέρεται σε μια κατάθεση ως ο άνθρωπος που έκανε τις απαραίτητες συνεννοήσεις με το λιμενικό.
Προφανώς το γεγονός ότι τις συνεννοήσεις τις έκανε ένας αναισθησιολόγος, ο οποίος μάλιστα τελικά πνίγηκε, είναι μια ένδειξη ότι τουλάχιστον εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχαν διακινητές στο πλοίο ώστε να αναλάβουν αυτοί, όπως θα ήταν το λογικό.
Όπως προκύπτει από το ίδιο ρεπορτάζ, οι κατηγορίες φαίνεται να αποδόθηκαν μετά από καταθέσεις σε μια διαδικασία με πολλά προβλήματα, κενά, ελλείψεις και παραλείψεις προκειμένου να μην αποδοθούν ευθύνες, ποινικές και όχι μόνο, στο Λιμενικό. Είναι εντυπωσιακό, παρότι όχι πρωτοφανές, πως τη διερμηνεία σε κάποιες καταθέσεις την έκαναν οι ίδιοι οι λιμενικοί, με αποτέλεσμα προκάτ καταθέσεις που μοιάζουν να υπαγορεύτηκαν.
Καταλήγοντας, είναι το γεγονός ότι ένα πολεμικό και όχι διασωστικό σκάφος του Λιμενικού, από σχεδιασμό ή αδιαφορία, εκ προθέσεως ή όχι (μικρή σημασία έχει εφόσον δεν αναζητούνται ποινικές ευθύνες), αλλά πάντως σύμφωνα με δημοσιευμένες μαρτυρίες, υπάρχει περίπτωση να έριξε 750 ανθρώπους στην θάλασσα και να τους άφησε αβοήθητους, με συνέπεια να γλιτώσουν μόλις 104 από τον πνιγμό. Τους 9 από όσους ενάντια στους νόμους πιθανοτήτων κατάφεραν να σωθούν, τους επέλεξε ψιλοράντομ και τους φυλάκισε ως υπεύθυνους του ναυαγίου.
Την ίδια στιγμή, κανένας λιμενικός δεν έχει καν εξεταστεί ως ύποπτος της μεγαλύτερης μαζικής σφαγής της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
